کزاز یک بیماری عفونی خطرناک است که توسط سم تولیدشده از باکتری کلستریدیوم تتانی (Clostridium tetani) ایجاد می‌شود. این باکتری در خاک، گرد و غبار، و فضولات حیوانی یافت شده و معمولاً از طریق زخم‌های عمیق و آلوده وارد بدن می‌شود. در محیط بی‌هوازی، باکتری سم تتانواسپاسمین تولید می‌کند که سیستم عصبی را تحت تأثیر قرار داده و باعث اسپاسم‌های عضلانی شدید، قفل شدن فک و در موارد شدید، مشکلات تنفسی و مرگ می‌شود.
با وجود واکسیناسیون گسترده، کزاز همچنان در برخی مناطق با سطح بهداشت پایین یا در افرادی که واکسیناسیون ناقصی دارند، مشاهده می‌شود. آگاهی از این بیماری و رعایت اقدامات پیشگیرانه می‌تواند خطر ابتلا را به حداقل برساند. در ادامه، به بررسی علل، علائم، روش‌های درمان و راه‌های پیشگیری از کزاز می‌پردازیم.
علل بیماری کزاز
عامل بیماری کزاز، باکتری کلستریدیوم تتانی است که در شرایط بی‌هوازی (محیط‌های بدون اکسیژن) رشد کرده و سمی قوی به نام تتانواسپاسمین تولید می‌کند. این سم، ارتباط بین اعصاب و عضلات را مختل کرده و منجر به اسپاسم‌های شدید عضلانی می‌شود.
راه های ورود باکتری به بدن:
- زخم‌های عمیق و آلوده: بریدگی‌های عمیق، زخم‌های ناشی از میخ زنگ‌زده، گازگرفتگی حیوانات، زخم‌های ناشی از جراحی غیربهداشتی و سوختگی‌های شدید.
- آلودگی با خاک یا کود حیوانی: ورود خاک یا فضولات حیوانی به داخل زخم‌ها می‌تواند باعث رشد باکتری شود.
- سوراخ کردن پوست با وسایل آلوده: مانند سوراخ کردن گوش، خالکوبی یا اعمال پزشکی غیرایمن در محیط‌های غیربهداشتی.
- مراقبت نامناسب از بند ناف نوزادان: در کشورهایی با استانداردهای پایین بهداشت، بریدن بند ناف با وسایل آلوده می‌تواند باعث کزاز نوزادی شود.
- زخم‌های جراحی و زایمان غیربهداشتی: در صورتی که محیط جراحی استریل نباشد، امکان ورود باکتری و عفونت افزایش می‌یابد.
علائم بیماری کزاز
علائم کزاز معمولاً بین ۳ تا ۲۱ روز پس از ورود باکتری به بدن ظاهر می‌شوند، اما میانگین دوره کمون حدود ۸ روز است. هرچه دوره کمون کوتاه‌تر باشد، بیماری شدیدتر خواهد بود.
- قفل شدن فک (تریسموس): بیمار قادر به باز کردن دهان خود نیست و هنگام بلع غذا مشکل دارد.
- اسپاسم و گرفتگی عضلانی: ابتدا در فک و گردن شروع شده و به تدریج در کل بدن گسترش می‌یابد.
- سفتی عضلات شکم و کمر: بیمار به دلیل انقباضات شدید، حالتی خمیده به خود می‌گیرد.
- تشنج و اسپاسم‌های شدید: حرکات غیرارادی و دردناک که حتی در اثر تحریکات کوچک (مانند نور و صدا) تشدید می‌شوند.
- مشکلات تنفسی: در موارد شدید، اسپاسم عضلات تنفسی باعث نارسایی تنفسی و خفگی می‌شود.
- تب، تعریق و افزایش ضربان قلب: به دلیل تحریک سیستم عصبی خودمختار، این علائم ممکن است ظاهر شوند.
در صورت عدم درمان، بیماری می‌تواند منجر به نارسایی قلبی یا ریوی و مرگ شود.
درمان بیماری کزاز
کزاز یک وضعیت اورژانسی است و بیمار باید سریعاً تحت مراقبت پزشکی قرار گیرد. درمان شامل موارد زیر است:
۱. خنثی کردن سم تتانواسپاسمین:
- تزریق ایمونوگلوبولین ضدکزاز (TIG): برای خنثی کردن سمی که هنوز به اعصاب نرسیده است.
- واکسیناسیون فوری: حتی اگر بیمار قبلاً واکسینه شده باشد، دریافت واکسن برای تحریک ایمنی طولانی‌مدت ضروری است.
۲. از بین بردن باکتری:
- تجویز آنتی‌بیوتیک‌ها مانند مترونیدازول یا پنی‌سیلین برای مهار رشد کلستریدیوم تتانی.
۳. کنترل اسپاسم های عضلانی:
- دیازپام و باکلوفن: برای کاهش اسپاسم‌های عضلانی و کمک به آرامش بیمار.
- تزریق داروهای شل‌کننده عضلانی: در موارد شدید، ممکن است بیمار نیاز به بیهوشی و استفاده از ونتیلاتور داشته باشد.
۴. مراقبت های حمایتی:
- کنترل تنفس: در صورت اسپاسم شدید عضلات تنفسی، بیمار ممکن است نیاز به دستگاه تنفس مصنوعی داشته باشد.
- تغذیه از طریق لوله معده: برای جلوگیری از سوءتغذیه در بیمارانی که قادر به بلع نیستند.
- مدیریت درد: از داروهای مسکن برای کاهش درد ناشی از اسپاسم‌های عضلانی استفاده می‌شود.
پیشگیری از بیماری کزاز
بهترین راه مقابله با کزاز، پیشگیری از آن از طریق واکسیناسیون و رعایت بهداشت زخم‌ها است.
۱. واکسیناسیون کزاز
واکسن کزاز معمولاً به‌صورت ترکیبی (مانند واکسن دیفتری-کزاز-سیاه‌سرفه یا DTP) در برنامه واکسیناسیون کودکان قرار دارد. برای ایمنی مداوم، دوزهای یادآور باید دریافت شوند:
- سه دوز اولیه: در کودکی
- دوزهای تقویتی: در ۴ تا ۶ سالگی و ۱۱ تا ۱۲ سالگی
- دوز یادآور هر ۱۰ سال یک‌بار در بزرگسالی
اگر فردی با زخم عمیق یا آلوده به پزشک مراجعه کند و آخرین دوز واکسن او بیش از ۵ سال قبل باشد، تزریق دوز یادآور توصیه می‌شود.
۲. رعایت بهداشت زخم ها
- تمیز کردن سریع زخم: هر بریدگی یا زخم را بلافاصله با آب و صابون بشویید.
- استفاده از مواد ضدعفونی‌کننده: مانند بتادین یا الکل برای کاهش خطر عفونت.
- پوشاندن زخم: استفاده از باند استریل برای جلوگیری از تماس زخم با آلودگی‌ها.
۳. پرهیز از استفاده از وسایل آلوده
- از ابزارهای غیراستریل برای سوراخ کردن پوست، خالکوبی یا جراحی استفاده نکنید.
- در محیط‌های آلوده، از دستکش، کفش مناسب و تجهیزات ایمنی استفاده کنید.
۴. مراقبت از بند ناف نوزادان
در مناطق با سطح بهداشت پایین، استفاده از ابزارهای غیراستریل برای بریدن بند ناف می‌تواند منجر به کزاز نوزادی شود. رعایت اصول بهداشتی در زایمان و مراقبت از بند ناف ضروری است.
جمع بندی
کزاز یک بیماری خطرناک و مرگبار است که توسط سم باکتری کلستریدیوم تتانی ایجاد می‌شود. این بیماری از طریق زخم‌های عمیق و آلوده وارد بدن شده و باعث اسپاسم‌های شدید عضلانی، قفل شدن فک و مشکلات تنفسی می‌شود. درمان شامل تزریق ایمونوگلوبولین ضدکزاز، آنتی‌بیوتیک‌ها و مراقبت‌های حمایتی است. بهترین راه مقابله با کزاز، واکسیناسیون منظم، رعایت بهداشت زخم‌ها و جلوگیری از تماس با عوامل آلوده است.
نظر شما در مورد این مطلب چیه؟
ارسال دیدگاه