چربی احشایی، دشمن خاموش مغز

در سال‌های اخیر، چاقی به عنوان یکی از چالش‌های مهم سلامت عمومی مطرح بوده است. اما پژوهشی جدید نشان می‌دهد که مسئله فقط «چاق بودن» نیست؛ بلکه محل تجمع چربی در بدن، به‌ویژه چربی‌های عمقی اطراف اندام‌های داخلی، می‌تواند مغز را سریع‌تر پیر کند. نتایج تازه دانشمندان نشان داده است که چربی احشایی نه تنها به قلب و کبد آسیب می‌زند، بلکه ساختار و عملکرد مغز را نیز به مرور زمان تضعیف می‌کند.

چربی احشایی؛ خطرناک‌ ترین نوع چربی بدن

چربی احشایی، نوعی چربی عمیق است که در اطراف اندام‌های حیاتی مانند کبد، کلیه و لوزالمعده تجمع پیدا می‌کند. برخلاف چربی زیرپوستی که در زیر پوست ذخیره می‌شود، این نوع چربی مانند یک اندام فعال عمل کرده و مواد شیمیایی التهابی ترشح می‌کند که مستقیماً وارد جریان خون می‌شوند.
این فرآیند موجب افزایش مقاومت به انسولین، بالا رفتن چربی‌های مضر خون و بروز بیماری‌هایی مانند کبد چرب، فشار خون بالا و دیابت نوع دو می‌شود. پژوهش‌های جدید نشان داده‌اند که این چربی می‌تواند فرآیند پیری مغز را تسریع کند و حتی خطر ابتلا به زوال عقل و آلزایمر را افزایش دهد.

یافته‌ های تازه دانشمندان درباره پیری مغز

پژوهشگران دانشگاه پلی‌تکنیک هنگ‌کنگ با تحلیل داده‌های بیش از ۲۳ هزار فرد از «بانک زیستی بریتانیا»، دریافتند که ارتباط میان چاقی و پیری مغز بسیار پیچیده‌تر از آن است که تصور می‌شد. در این تحقیق، برای سنجش میزان چربی از فناوری اسکن DXA و برای بررسی ساختار و عملکرد مغز از چند نوع اسکن MRI استفاده شد.

نتایج نشان داد که محل ذخیره چربی، به‌ویژه در ناحیه شکم، تأثیر مستقیمی بر ضخامت قشر مغز، عملکرد حافظه و توانایی استدلال دارد. در افرادی که چربی احشایی بیشتری داشتند، قشر پیش‌پیشانی مغز کوچک‌تر و ارتباطات شبکه‌ای بین نواحی مختلف مغزی دچار اختلال بود؛ تغییراتی که معمولاً در مغز افراد سالمند دیده می‌شود.

چربی احشایی چگونه مغز را پیر می‌ کند؟

مغز برای حفظ عملکرد طبیعی خود به جریان خون و اکسیژن کافی نیاز دارد. چربی احشایی با آزاد کردن مولکول‌های التهابی، موجب اختلال در عملکرد رگ‌های خونی و کاهش جریان خون مغزی می‌شود.

افزون بر آن، این چربی با افزایش مقاومت به انسولین و تغییر در متابولیسم قند، انرژی‌رسانی به سلول‌های عصبی را مختل می‌کند. این وضعیت منجر به کاهش کارایی مغز در نواحی مرتبط با حافظه، تصمیم‌گیری و کنترل هیجانات می‌شود.
در اسکن‌های MRI، این اثرات به صورت کاهش تراکم ماده سفید و نازک شدن قشر مغز مشاهده شد؛ یعنی درست همان تغییراتی که در مراحل اولیه زوال عقل دیده می‌شود.

شاخص توده بدنی (BMI) معیار کافی نیست

یکی از یافته‌های مهم این پژوهش آن است که شاخص توده بدنی یا همان BMI، معیار مناسبی برای سنجش سلامت مغز نیست. بسیاری از افرادی که BMI طبیعی دارند، ممکن است سطح بالایی از چربی احشایی در بدن خود داشته باشند. در مقابل، برخی افراد چاق ممکن است از نظر متابولیکی سالم باشند.

به همین دلیل، دانشمندان تأکید می‌کنند که اندازه‌گیری دقیق ترکیب بدن و محل ذخیره چربی باید به بخشی از بررسی‌های پزشکی معمول تبدیل شود تا خطرات پنهان چربی احشایی شناسایی شود.

تأثیر سبک زندگی بر کاهش چربی احشایی

خوشبختانه چربی احشایی را می‌توان با اصلاح سبک زندگی کاهش داد. تغذیه سالم، پرهیز از غذاهای پرچرب و شیرین، ورزش منظم هوازی مانند پیاده‌روی و دوچرخه‌سواری، خواب کافی و کاهش استرس، از روش‌های مؤثر برای کنترل این نوع چربی هستند.

هورمون کورتیزول که در شرایط استرس ترشح می‌شود، نقش مهمی در افزایش چربی شکمی دارد. به همین دلیل، تکنیک‌های آرام‌سازی مانند مدیتیشن و تنفس عمیق می‌توانند به کاهش سطح این هورمون و در نتیجه کاهش چربی احشایی کمک کنند.

مغز و چربی؛ ارتباطی فراتر از ظاهر

این پژوهش بار دیگر نشان می‌دهد که سلامت مغز تنها به ژنتیک یا سن وابسته نیست، بلکه به طور مستقیم تحت تأثیر سلامت متابولیکی و چربی‌های بدن قرار دارد. تغییرات مغزی ناشی از چربی احشایی ممکن است خفیف به نظر برسد، اما در بلندمدت می‌تواند تأثیر قابل‌توجهی بر توانایی‌های شناختی، تمرکز و حافظه بگذارد.

به عبارت دیگر، مراقبت از بدن، مراقبت از مغز نیز هست. داشتن وزن مناسب و حفظ تناسب اندام نه‌تنها به سلامت قلب و کبد کمک می‌کند، بلکه کلید حفظ شادابی ذهنی در دوران پیری نیز به شمار می‌آید.

نتیجه‌ گیری

مطالعه اخیر که در ژورنال Nature Mental Health منتشر شده، به‌روشنی نشان می‌دهد که چربی احشایی یکی از عوامل اصلی در پیری زودرس مغز است. این نتایج می‌تواند نگاه جدیدی به پیشگیری از زوال شناختی و بیماری‌های مغزی ایجاد کند.
در آینده، پژوهش‌های بیشتری لازم است تا مشخص شود آیا کاهش هدفمند چربی احشایی می‌تواند روند پیری مغز را معکوس کند یا نه. تا آن زمان، بهترین راهکار برای حفظ سلامت مغز، پیروی از سبک زندگی سالم و متعادل است؛ چرا که مغز ما نیز مانند بدن، از کیفیت سوخت و ساز و تغذیه‌اش تأثیر می‌پذیرد.