زبالههای بیمارستانی یکی از حساسترین بخشهای مدیریت بهداشت محیط محسوب میشوند و اگر بهدرستی جمعآوری، تفکیک و بیخطرسازی نشوند، میتوانند سلامت کارکنان درمان، بیماران و شهروندان عادی را به شدت تهدید کنند. این زبالهها شامل مواد آلوده، ابزارهای تیز و برنده، داروها و بستهبندیهای مصرفشده هستند و خطراتشان تنها محدود به بیمارستان نیست؛ بلکه ورود آنها به زبالههای شهری، محیط زیست و منابع آب را نیز در معرض آلودگی قرار میدهد. در این مقاله به بررسی انواع پسماندهای بیمارستانی، خطرات ناشی از مدیریت نامناسب و راهکارهای علمی برای کنترل آنها میپردازیم.
انواع زباله های بیمارستانی و خطرات ناشی از آنها
در بیمارستانها انواع مختلفی از پسماند تولید میشود که هر یک خطرات ویژه خود را دارند. از سرنگهای آلوده، گازهای استریلشده و نمونههای آزمایشگاهی گرفته تا بستهبندی دارو، دستمال، ظرف غذا و پوشک، همه در صورتی که بهدرستی مدیریت نشوند، میتوانند سلامت انسان و محیط را تهدید کنند.
زبالههای بیمارستانی معمولاً در کیسههای زرد و قرمز قرار داده میشوند تا تفکیک آنها از سایر زبالهها آسان شود. با این حال، خطا در بیخطرسازی یا دفع آنها سبب میشود که حتی پسماندهایی که در ظاهر بیخطر هستند، آلوده شوند و پیامدهای جدی برای شهروندان و محیط زیست ایجاد کنند. ورود این زبالهها به سطلهای زباله شهری در مناطق مسکونی نمونهای از پیامدهای مدیریت ضعیف است که میتواند منجر به انتشار عفونت، آسیبهای شیمیایی و بیماریهای واگیردار شود.
نقش نهادهای مسئول در مدیریت پسماندهای بیمارستانی
مدیریت پسماندهای بیمارستانی به همکاری بین نهادهای مختلف نیاز دارد. سازمان حفاظت محیط زیست، وزارت بهداشت، وزارت کشور و شهرداریها مسئولیت مستقیم در این حوزه دارند، در حالی که دستگاههای نظارتی وظیفه پایش عملکرد این مراکز را بر عهده دارند. بیتوجهی به این فرآیند سبب شده که گاهی پسماندهای عفونی به سطلهای شهری وارد شوند و سلامت عمومی به خطر بیفتد.
یکی از چالشهای بزرگ، مطبها و مراکز درمانی کوچک در مناطق شهری است که عملهای جراحی و درمانهای مختلف انجام میدهند، اما پسماندهای خود را بهدرستی مدیریت نمیکنند. این موضوع نشان میدهد که حتی مراکز کمتراکم هم میتوانند تهدیدی برای سلامت جامعه باشند.
آمارهای تولید پسماند بیمارستانی و ابهامات موجود
براساس دادههای وزارت بهداشت، هر تخت بیمارستانی روزانه بهطور متوسط حدود ۳.۵ کیلوگرم پسماند تولید میکند که ۱.۵ کیلوگرم آن را پسماند عفونی و تیز تشکیل میدهد. اما کارشناسان محیط زیست معتقدند که این آمار بهدقت کامل نیست و نیازمند مطالعات میدانی جامع است، زیرا مراکز درمانی مختلف با توجه به نوع خدمات ارائه شده، سرانه متفاوتی از پسماند تولید میکنند و در برخی موارد حتی بالاتر از میانگینهای جهانی قرار میگیرند.
این تفاوتها در نوع مراکز درمانی، تخصصی بودن خدمات و حجم بیماران، نیازمند تعیین معیارهای دقیق و بهروز برای محاسبه و مدیریت پسماند است. بدون درک صحیح از این دادهها، برنامهریزی و سیاستگذاری برای کاهش خطرات محیط زیستی و انسانی دشوار خواهد بود.
روش های بی خطرسازی پسماندهای بیمارستانی
یکی از متداولترین روشها برای بیخطرسازی پسماندهای عفونی، استفاده از اتوکلاو است. در این روش، پسماندها در دمای بالاتر از ۱۰۰ درجه سانتیگراد و به مدت حداقل ۲۰ دقیقه نگه داشته میشوند تا تمام عوامل بیماریزا از بین بروند. پس از این فرآیند، پسماندها به شکل ایمن تحویل شهرداری میشوند تا در محلهای تعیین شده دفن یا امحا شوند.
با این حال، این روش محدودیتهایی دارد. پژوهشگران محیط زیست هشدار میدهند که پسماندها تنها برای مدت کوتاهی پس از اتوکلاو بیخطر باقی میمانند و اگر مدت زمان بیشتری نگهداری شوند، ممکن است دوباره خطرناک شوند. به همین دلیل، زمانبندی دقیق و رعایت پروتکلها اهمیت بالایی دارد.
چالش های مدیریت پسماند در ایران و مقایسه با کشورهای توسعه یافته
کشورهای پیشرفته از فناوریهای نوین و پروتکلهای دقیق برای تفکیک، بیخطرسازی و امحای پسماندهای بیمارستانی استفاده میکنند. در این کشورها، پسماندها ابتدا در همان مراکز درمانی بیخطرسازی شده و سپس با استفاده از زبالهسوزهای ویژه و تحت کنترل کامل آلایندههای گازی، امحا میشوند. این اقدامات از انتشار هرگونه آلودگی محیطی جلوگیری میکند و حتی در بیمارستانهای شهری هیچ خطری برای ساکنان منطقه ایجاد نمیشود.
در ایران، چالشهای مدیریتی و عدم هماهنگی بین نهادهای مسئول باعث شده که پسماندهای بیمارستانی هنوز بهصورت کامل ایمن نشده و گاهی به محیط زیست و سلامت شهروندان آسیب برسانند. بهروزرسانی پروتکلها، آموزش کارکنان و بهرهگیری از فناوریهای نوین، ضروریترین اقداماتی هستند که میتوانند این معضل را کاهش دهند.
پیامدهای سهل انگاری در مدیریت زباله های بیمارستانی
بیتوجهی به مدیریت صحیح پسماندهای بیمارستانی میتواند پیامدهای جدی داشته باشد:
- انتشار بیماریهای عفونی در جامعه و محیط زیست
- آلودگی منابع آب و خاک
- آسیب به سلامت کارکنان بیمارستان و نیروهای خدمات شهری
- ایجاد نگرانیهای عمومی و کاهش اعتماد مردم به نظام سلامت
ترکیب پسماندهای بیمارستانی با زبالههای عادی، خطرات مضاعف ایجاد میکند و ممکن است حتی زبالههایی که در ظاهر بیخطر هستند، آلوده شده و تهدیدی جدی برای جامعه باشند.
نتیجه گیری
زبالههای بیمارستانی نه تنها جزو بخشهای مهم مدیریت بهداشت محیط محسوب میشوند، بلکه کوچکترین خطا در مدیریت آنها میتواند سلامت عمومی و محیط زیست را تهدید کند. بیخطرسازی دقیق، آموزش کارکنان، بهروزرسانی پروتکلها و بهرهگیری از فناوریهای نوین، از جمله اقدامات ضروری برای کاهش این خطرات هستند. به همین دلیل، توجه جدی به مدیریت پسماندهای بیمارستانی نشانه سلامت محیط و کیفیت عملکرد کل نظام درمانی کشور است.
ایجاد استانداردهای دقیق و پایبندی به آنها میتواند تضمین کند که مراکز درمانی، محیط زیست و جامعه بهصورت همزمان از خطرات ناشی از پسماندهای بیمارستانی محافظت شوند.
نظر شما در مورد این مطلب چیه؟
ارسال دیدگاه