سال ها تصور می شد که مغز انسان در دوران نوجوانی به رشد نهایی خود می رسد و پس از آن تنها روندی آهسته و یکنواخت را طی می کند. اما پژوهش های جدید نشان می دهند که این تصور دقیق نیست. تیمی از دانشمندان دانشگاه کمبریج با بررسی هزاران اسکن مغزی در بازه سنی نوزادی تا ۹۰ سالگی، موفق شدند نقشه تازه ای از روند تکامل مغز ارائه دهند. این یافته ها نشان می دهند که مغز ما نه در نوجوانی، بلکه در اوایل دهه سوم زندگی به بلوغ ساختاری می رسد. همین موضوع باعث شده نگاه تازه ای به رشد شناختی، سلامت روان و سبک زندگی بزرگسالان شکل بگیرد.
کشف ۵ دوره اصلی رشد مغز انسان
پژوهشگران با تحلیل دقیق ساختار مغز ۴ هزار فرد، توانستند مرز های تازه ای برای دوره های تکامل مغز تعیین کنند. این دوره ها براساس تغییرات بنیادی در شبکه های عصبی، ماده سفید و کارکرد های شناختی مشخص شده اند و نشان می دهند که مغز در طول زندگی ما بار ها دچار بازسازی و تغییر می شود.
در ادامه، پنج دوره اصلی رشد مغز را با توضیحی گسترده و فهرست ویژگی ها می خوانید.
دوران کودکی (از تولد تا ۹ سالگی)
در این دوره، مغز انسان سریع ترین رشد خود را تجربه می کند. این مرحله، دوران شکل گیری مهارت های اولیه، یادگیری زبان، توسعه احساسات و ساخت پایه های شناختی است. مغز در این سنین به شدت انعطاف پذیر است و ورودی های محیطی نقش حیاتی در شکل دهی آن دارند. یکی از ویژگی های مهم این دوران، تولید اتصالات عصبی فراوان و سپس حذف ارتباطات اضافی است تا شبکه های مغزی کارآمد تر شوند.
- رشد سریع حجم مغز و افزایش چشمگیر اتصالات عصبی
- شکل گیری مهارت های حرکتی، زبانی و اجتماعی
- حساسیت شدید مغز به محیط، تجربه ها و روابط خانوادگی
- شروع روند حذف اتصالات غیر مفید برای افزایش کارایی شبکه های مغزی
دوران نوجوانی (از ۹ سالگی تا حدود ۳۲ سالگی)
پژوهش جدید نشان می دهد که این دوره بسیار طولانی تر از چیزی است که قبلاً تصور می شد. مغز در این سنین هنوز در حال بازسازی، تقویت اتصالات مهم و کاهش اتصالات غیر ضروری است. این تغییرات عمیق باعث می شوند نوجوانی از نظر مغزی تا اوایل دهه ۳۰ زندگی ادامه داشته باشد. در همین دوره احتمال بروز اختلالات سلامت روان مانند اضطراب یا افسردگی بیشتر است، زیرا مغز در مرحله تغییرات اساسی قرار دارد.
- شکل گیری شبکه های عصبی سریع تر و کارآمد تر
- رسیدن عملکرد شناختی و قدرت تصمیم گیری به اوج
- افزایش حساسیت مغز به تجربه ها، استرس و روابط عاطفی
- ایجاد تغییرات عمیق در کنترل هیجانات، منطق و رفتار
دوران بزرگسالی (از ۳۲ تا ۶۶ سالگی)
این مرحله زمانی است که مغز به یک حالت پایدار می رسد. اگرچه سرعت رشد یا تغییرات شدید کمتر می شود، اما مغز در این دوره بهره وری بالایی دارد. افراد معمولاً در این سنین از نظر مهارت های شغلی، اجتماعی و تحلیلی به بالاترین ثبات می رسند. پژوهش ها نشان می دهند که حافظه کاری، درک پیچیدگی ها و توانایی حل مسئله در این دوران در سطح قابل توجهی باقی می ماند.
- ثبات فعالیت های مغزی و کاهش شدت تغییرات ساختاری
- حفظ توانایی های شناختی با وجود کاهش تدریجی سرعت پردازش
- وابستگی بیشتر عملکرد مغز به سبک زندگی سالم
- تداوم یادگیری و شکل گیری مهارت های جدید در صورت تمرین و تحریک ذهنی
دوران پیری زودرس (از ۶۶ تا ۸۳ سالگی)
مغز در این دوره وارد مرحله کاهش ساختاری می شود، اما این کاهش برای همه افراد یکسان نیست. برخی افراد با وجود سن بالا همچنان عملکرد شناختی خوبی دارند که نشان دهنده نقش پر رنگ سبک زندگی، تغذیه، فعالیت ذهنی و عوامل ژنتیکی است. در این دوره کاهش اتصال بین نواحی مغز آغاز می شود و مغز کم کم به شکل شبکه های جداگانه تر عمل می کند.
- کاهش تدریجی ماده سفید و اتصال بین بخش های مختلف مغز
- کندتر شدن پردازش اطلاعات و کاهش انعطاف شناختی
- وابستگی شدید عملکرد مغز به تغذیه، خواب و فعالیت ذهنی
- افزایش احتمال بروز مشکلات حافظه کوتاه مدت
دوران پیری دیررس (۸۳ سال به بعد)
در این مرحله، تغییرات ساختاری و کاهش ماده سفید سرعت بیشتری پیدا می کند. همچنین برخی کارکرد های شناختی مانند سرعت پردازش، دقت و حافظه کمرنگ تر می شوند. البته بسیاری از سالمندان همچنان توانایی تصمیم گیری، دانایی اجتماعی و حافظه بلند مدت خود را حفظ می کنند. تفاوت های فردی در این سنین بسیار زیاد است و عواملی مثل تحصیلات، فعالیت ذهنی و سلامت عمومی نقش مهمی دارند.
- شدت گرفتن کاهش ارتباطات عصبی و افت ماده سفید
- تاثیر گذاری بیشتر بیماری های مرتبط با سن مانند آلزایمر یا فراموشی
- احتمال کمتر برای یادگیری سریع اما توانایی بهتر در استفاده از تجربیات گذشته
- نیاز بیشتر مغز به محرک های ذهنی برای حفظ عملکرد
چرا سن ۳۲ سالگی نقطه عطف مهمی است؟
بر اساس گفته دکتر الکسا موزلی، محقق اصلی پروژه، ساختار مغز تا حدود ۳۲ سالگی در حال تغییر و بازسازی است. در این سن مغز به ثبات بیشتری می رسد و الگوی فعالیت آن شبیه یک بزرگسال کامل می شود. بسیاری از اتفاقات مهم زندگی مانند انتخاب شغل پایدار، تشکیل خانواده یا استقلال زندگی در همین دوره رخ می دهد که با تغییرات مغزی قابل توضیح است.
آیا این سنین برای همه افراد یکسان هستند؟
پاسخ کوتاه: خیر.
عوامل ژنتیکی، شرایط محیطی، سبک زندگی، تغذیه، میزان استرس و حتی کیفیت خواب می توانند این جدول زمانی را تغییر دهند. برخی افراد زود تر به بلوغ مغزی می رسند و برخی دیر تر. پروفسور تارا اسپایرز جونز تاکید می کند که این یافته ها میانگین های آماری هستند و نه قانون قطعی برای همه انسان ها.
نتیجه گیری
کشف ۵ دوره رشد مغز انسان نشان می دهد که مغز ما یک ساختار پویا و در حال تغییر است و تا دهه سوم زندگی به بلوغ کامل نمی رسد. این یافته ها دید تازه ای نسبت به سلامت روان، آموزش، تربیت و سبک زندگی ارائه می دهند. درک این دوره ها می تواند به ما کمک کند نیاز های ذهنی خود را بهتر بشناسیم، رفتار های انسانی را بهتر درک کنیم و از مغزمان در برابر آسیب های احتمالی محافظت کنیم.
نظر شما در مورد این مطلب چیه؟
ارسال دیدگاه