بدن انسان برای عملکرد صحیح خود به مجموعه‌ای از ویتامین‌ها و مواد معدنی نیاز دارد که هر یک نقش مهمی در سلامت عمومی ایفا می‌کنند. یکی از حیاتی‌ترین این ویتامین‌ها، اسید فولیک (فولات) یا همان ویتامین B9 است. این ماده برای تولید گلبول‌های قرمز، رشد سلول‌ها، ساخت DNA و عملکرد طبیعی مغز ضروری است. با این حال، کمبود آن یکی از مشکلات شایع تغذیه‌ای در سراسر جهان محسوب می‌شود و در صورت بی‌توجهی می‌تواند عواقب جدی برای بدن ایجاد کند.
در این مقاله به بررسی نشانه‌هایی می‌پردازیم که بدن برای هشدار نسبت به کمبود اسید فولیک بروز می‌دهد. شناخت به موقع این علائم می‌تواند از بروز بیماری‌های مزمن و آسیب‌های عصبی پیشگیری کند.
1. خستگی مفرط و ضعف عمومی؛ وقتی اکسیژن کافی به سلول ها نمی رسد
کمبود اسید فولیک باعث اختلال در ساخت گلبول‌های قرمز سالم می‌شود. این گلبول‌ها حامل هموگلوبین هستند و وظیفه انتقال اکسیژن به سلول‌ها را بر عهده دارند.
وقتی بدن با کمبود فولات مواجه می‌شود، گلبول‌های قرمز نابالغ و غیرموثر تولید می‌کند که نمی‌توانند اکسیژن کافی را به اندام‌ها برسانند. در نتیجه فرد احساس خستگی مداوم، بی‌حالی و گاهی تنگی‌نفس پیدا می‌کند. حتی انجام کارهای ساده مانند بالا رفتن از پله‌ها یا خرید روزانه ممکن است طاقت‌فرسا شود. این علامت معمولاً نخستین نشانه از کمبود اسید فولیک است و نباید نادیده گرفته شود.
2. رنگ پریدگی پوست و مخاط؛ نشانه ای از کم خونی مگالوبلاستیک
پوست یکی از اولین بخش‌های بدن است که کمبود اکسیژن را نشان می‌دهد. زمانی که گلبول‌های قرمز کافی در بدن وجود نداشته باشند، رنگ طبیعی پوست کاهش یافته و چهره رنگ‌پریده به نظر می‌رسد.
در کم‌خونی ناشی از فولات، خون توانایی کمتری برای حمل اکسیژن دارد. این موضوع باعث رنگ‌پریدگی قابل توجه در کف دست‌ها، زیر ناخن‌ها و پلک‌های داخلی می‌شود. در برخی موارد نیز پوست حالتی زردفام پیدا می‌کند که به دلیل تجزیه ناقص گلبول‌های قرمز است. اگر چنین تغییری در رنگ پوست مشاهده شد، لازم است آزمایش خون برای بررسی سطح فولات و ویتامین B12 انجام شود.
3. مشکلات شناختی و روانی؛ وقتی مغز به فولات نیاز دارد
مغز و سیستم عصبی به شدت به ویتامین‌های گروه B وابسته‌اند، به ویژه فولات که در تولید انتقال‌دهنده‌های عصبی نقش دارد.
وقتی سطح اسید فولیک پایین می‌آید، مغز نمی‌تواند مواد شیمیایی مهمی مانند سروتونین و دوپامین را به اندازه کافی تولید کند. این کمبود منجر به بروز علائمی مانند کاهش تمرکز، فراموشی، احساس گیجی (مه مغزی)، تحریک‌پذیری و حتی افسردگی می‌شود.
تحقیقات اخیر در نشریه Journal of Affective Disorders نشان داده است که کمبود طولانی‌مدت فولات می‌تواند خطر ابتلا به افسردگی را تا دو برابر افزایش دهد. به همین دلیل، پزشکان معمولاً در بیماران مبتلا به افسردگی یا اضطراب مزمن، سطح ویتامین‌های گروه B را نیز بررسی می‌کنند.
4. زخم های دهان و التهاب زبان؛ وقتی بدن از درون هشدار می دهد
دهان از جمله بخش‌هایی است که سلول‌های آن به سرعت تقسیم می‌شوند و برای این فرآیند به مقدار زیادی فولات نیاز دارند.
کمبود اسید فولیک باعث آسیب به سلول‌های پوششی دهان و زبان می‌شود. در نتیجه، زخم‌های دردناک (آفت دهانی) ظاهر می‌شوند و زبان ممکن است قرمز، متورم و براق به نظر برسد. در موارد پیشرفته‌تر، پرزهای سطح زبان از بین می‌روند و حس چشایی کاهش پیدا می‌کند. این وضعیت را در علم پزشکی “گلوسیت” می‌نامند.
اگر این علائم با خستگی و رنگ‌پریدگی همراه باشد، به احتمال زیاد بدن دچار کمبود فولات است و باید با تغذیه مناسب یا مکمل درمان شود.
5. مشکلات گوارشی؛ وقتی جذب مواد مغذی مختل می شود
دستگاه گوارش از سلول‌هایی تشکیل شده که دائماً در حال بازسازی‌اند و برای این کار به فولات نیاز دارند.
در صورت کمبود اسید فولیک، سلول‌های روده عملکرد خود را از دست می‌دهند و فرآیند جذب مواد مغذی مختل می‌شود. علائمی مانند تهوع، اسهال، نفخ، بی‌اشتهایی و کاهش وزن ناگهانی ممکن است ظاهر شوند. در موارد طولانی‌مدت، سوءجذب و کمبود سایر ویتامین‌ها نیز رخ می‌دهد.
پزشکان توصیه می‌کنند افرادی که به بیماری‌های گوارشی مانند کرون یا سلیاک مبتلا هستند، به طور منظم سطح فولات خون خود را بررسی کنند، زیرا این بیماری‌ها مانع جذب مؤثر ویتامین‌ها می‌شوند.
6. احساس گزگز و بی حسی در اندام ها؛ نشانه آسیب عصبی
در مراحل پیشرفته‌تر کمبود فولات، اعصاب محیطی بدن آسیب می‌بینند.
اسید فولیک نقش حیاتی در تولید غلاف میلین دارد؛ غلافی که مانند عایق از رشته‌های عصبی محافظت می‌کند. در صورت آسیب به این غلاف، انتقال پیام‌های عصبی مختل می‌شود و فرد احساس گزگز، سوزن‌سوزن شدن یا بی‌حسی در دست‌ها و پاها دارد. این حالت “نوروپاتی محیطی” نامیده می‌شود و در صورت بی‌توجهی می‌تواند دائمی شود.
بنابراین، اگر این علائم با خستگی یا ضعف همراه باشند، بررسی سطح فولات در بدن اهمیت ویژه‌ای دارد.
7. سردرد و درد عضلانی ناشی از کمبود اکسیژن
مغز و عضلات نیز مانند سایر اندام‌ها برای عملکرد صحیح به اکسیژن نیاز دارند. زمانی که به دلیل کمبود فولات، اکسیژن‌رسانی کاهش یابد، سردردهای مکرر و گرفتگی عضلانی ظاهر می‌شوند.
این سردردها معمولاً خفیف اما پیوسته‌اند و ممکن است همراه با احساس سنگینی در سر باشند. همچنین کمبود اکسیژن در عضلات باعث بروز دردهای مبهم، خستگی سریع و ضعف عمومی می‌شود. این علائم در صورت جبران کمبود فولات به سرعت بهبود می‌یابند.
چه کسانی بیشتر در معرض کمبود فولات قرار دارند؟
کمبود فولات می‌تواند در هر سنی رخ دهد، اما برخی گروه‌ها در معرض خطر بیشتری هستند.
زنان باردار و شیرده به دلیل نیاز بالای بدن به فولات برای رشد جنین و تولید شیر، باید توجه ویژه‌ای به دریافت آن داشته باشند. همچنین افراد مبتلا به بیماری‌های گوارشی مانند سلیاک و کرون، به علت جذب ضعیف ویتامین‌ها بیشتر در معرض خطر هستند.
مصرف‌کنندگان الکل، افراد با رژیم غذایی نامناسب و کسانی که داروهای خاصی مانند متوترکسات یا داروهای ضدصرع مصرف می‌کنند نیز باید سطح فولات خون خود را بررسی کنند.
روش های درمان و پیشگیری از کمبود اسید فولیک
کمبود فولات معمولاً با اصلاح رژیم غذایی و مصرف مکمل‌ها به راحتی درمان می‌شود.
در گام نخست، تغذیه متعادل مهم‌ترین عامل پیشگیری است. مصرف منظم سبزیجات برگ‌دار سبز مانند اسفناج و کلم‌برگ، حبوبات مثل عدس و لوبیا، مرکبات، آووکادو، مارچوبه، بروکلی و غلات غنی‌شده می‌تواند نیاز روزانه بدن به فولات را تأمین کند.
در موارد شدید یا در دوران بارداری، پزشک ممکن است مکمل‌های اسید فولیک تجویز کند. با این حال، مصرف خودسرانه آن توصیه نمی‌شود، زیرا دوز بالای فولات ممکن است علائم کمبود ویتامین B12 را پنهان کند و مشکلات عصبی ایجاد نماید.
نتیجه گیری
بدن ما هوشمندتر از آن است که تصور می‌کنیم و همیشه از طریق علائم ظریف به ما هشدار می‌دهد. خستگی، رنگ‌پریدگی، زخم‌های دهان یا اختلال در تمرکز، تنها نشانه‌هایی ساده نیستند؛ بلکه می‌توانند فریاد بدن برای دریافت فولات بیشتر باشند.
با انجام آزمایش خون، مشاوره با پزشک و رعایت تغذیه سالم، می‌توان به سادگی این کمبود را جبران کرد. پیشگیری از کمبود اسید فولیک نه‌تنها از کم‌خونی و خستگی مزمن جلوگیری می‌کند، بلکه سلامت مغز، اعصاب و حتی خلق‌وخو را نیز حفظ می‌کند.
نظر شما در مورد این مطلب چیه؟
ارسال دیدگاه