اکثر مردم تصور می‌کنند خواب پیوسته هشت‌ساعته در طول شب، یک نیاز طبیعی و تکاملی انسان‌هاست. اما پژوهش‌های تاریخی و علمی نشان می‌دهد که در طول قرن‌ها، انسان‌ها به طور معمول الگوی خواب دومرحله‌ای داشتند؛ یعنی در طول شب دو بار به خواب می‌رفتند و بین این دو مرحله بیداری کوتاهی داشتند. درک این واقعیت می‌تواند نه تنها اضطراب ناشی از بیدارشدن در نیمه شب را کاهش دهد، بلکه به متخصصان و افراد مبتلا به بی‌خوابی کمک کند تا روش‌های درمانی کارآمدتری اتخاذ کنند.
تاریخچه خواب دو مرحله ای در انسان ها
شواهد تاریخی و ادبیات کلاسیک نشان می‌دهد که خواب شبانه انسان‌ها همیشه پیوسته نبوده است. در اسناد اروپایی، آسیایی و آفریقایی، خانواده‌ها پس از غروب آفتاب زود به رختخواب می‌رفتند و پس از چند ساعت بیدار می‌شدند. این وقفه نیمه‌شب، زمانی مرده یا آزاردهنده تلقی نمی‌شد، بلکه بخشی طبیعی و پذیرفته‌شده از شب بود.
در این ساعات بیداری، مردم فعالیت‌های مختلفی انجام می‌دادند: برخی از رختخواب برمی‌خواستند تا آتش را بررسی کنند، به حیوانات رسیدگی کنند یا کارهای سبک خانه را انجام دهند. برخی دیگر در رختخواب می‌ماندند و به دعا، تأمل در رؤیاها یا نوشتن مشغول می‌شدند. حتی در نامه‌ها و خاطرات پیشاصنعتی، اشاره‌هایی به معاشرت آهسته با خانواده یا همسایگان در این ساعات وجود دارد. ادبیاتی مانند اشعار هومر و ویرژیل نیز به «ساعتی که خواب اول به پایان می‌رسید» اشاره دارد و نشان می‌دهد که خواب دومرحله‌ای در بسیاری از فرهنگ‌ها رایج بوده است.
تغییر الگوی خواب در عصر مدرن
الگوی خواب دومرحله‌ای طی دو قرن گذشته با ظهور زندگی مدرن به تدریج جای خود را به خواب پیوسته هشت‌ساعته داد. این تغییر عمدتاً به دو عامل کلیدی مربوط می‌شود:
1. اختراع نور مصنوعی:
ظهور چراغ‌های نفتی، روشنایی گازی و نهایتاً نور الکتریکی، شب را به زمان بیداری قابل استفاده تبدیل کرد. انسان‌ها دیگر مجبور نبودند بلافاصله پس از غروب به رختخواب بروند و می‌توانستند تا دیروقت فعالیت کنند. نور مصنوعی تأثیر عمیقی بر ریتم شبانه‌روزی بدن گذاشت و ترشح ملاتونین را کاهش داد، که به تدریج تمایل بدن به بیداری نیمه‌شب را کاهش داد و الگوی خواب پیوسته را جایگزین خواب دومرحله‌ای کرد.
2. انقلاب صنعتی:
با شکل‌گیری کارخانه‌ها و برنامه‌های کاری سفت‌وسخت، کارگران تشویق شدند که خواب خود را به یک بازه پیوسته محدود کنند تا صبح‌ها سر ساعت در محل کار حاضر باشند. به این ترتیب، هنجار خواب هشت‌ساعته پیوسته در اوایل قرن بیستم تثبیت شد و الگوی اجدادی انسان تقریبا فراموش شد.
مطالعات مدرن نشان داده‌اند که در محیط‌های تاریک طولانی و بدون دسترسی به نور مصنوعی یا ساعت، بدن انسان به طور طبیعی به الگوی خواب دومرحله‌ای بازمی‌گردد، با یک وقفه کوتاه بیداری در نیمه‌شب که غالباً با فعالیت‌های آرام و تفکر همراه است.
بیداری نیمه شب و بی خوابی
در دنیای مدرن، بیدار شدن در نیمه‌شب اغلب باعث اضطراب می‌شود و فرد تصور می‌کند دچار بی‌خوابی است. متخصصان خواب می‌گویند که بیداری‌های کوتاه شبانه طبیعی هستند و مشکلی ایجاد نمی‌کنند، تا زمانی که اضطراب و استرس ناشی از آن باعث اختلال در بازگشت به خواب نشود.
درمان شناختی-رفتاری بی‌خوابی (CBT-I) توصیه می‌کند که اگر فرد بعد از ۱۵ تا ۲۰ دقیقه دوباره نتوانست بخوابد، از رختخواب خارج شود و فعالیت آرامی مانند مطالعه کتاب انجام دهد، البته با نور کم و بدون استفاده از موبایل یا لپ‌تاپ. تنها زمانی به رختخواب بازگردید که احساس خواب‌آلودگی واقعی داشته باشید. همچنین پوشاندن ساعت و عدم اندازه‌گیری زمان، به کاهش اضطراب و بازگشت طبیعی به خواب کمک می‌کند.
ارتباط علمی با ریتم طبیعی بدن
بیداری نیمه‌شب ممکن است بازتابی از ریتم طبیعی بدن انسان باشد. در گذشته، بدن انسان به گونه‌ای تنظیم شده بود که در طول شب چند بار به صورت طبیعی بیدار شود. مطالعات نشان می‌دهد که این الگو در تاریکی مطلق طولانی یا شرایط نزدیک به طبیعت حفظ می‌شود و بخشی از چرخه بیولوژیکی انسان است.
پذیرش این واقعیت می‌تواند به کاهش اضطراب و بهبود کیفیت خواب کمک کند. وقتی فرد می‌داند که بیداری نیمه‌شب یک رفتار طبیعی است، ذهن او آرام‌تر شده و بازگشت به خواب آسان‌تر می‌شود.
نتیجه گیری
شناخت تاریخچه خواب انسان و الگوی دومرحله‌ای، دیدگاه جدیدی نسبت به بی‌خوابی و اختلالات خواب ارائه می‌دهد. بیداری کوتاه در طول شب لزوماً نشانه مشکلی جدی نیست، بلکه می‌تواند بازگشتی طبیعی به ریتم بدن انسان باشد.
در عصر مدرن، پذیرش این الگو، کاهش اضطراب ناشی از بیداری و اتخاذ عادات خواب سالم، بهترین روش برای بهبود کیفیت خواب است. توجه به نور محیط، برنامه منظم خواب، فعالیت‌های آرام قبل از بازگشت به رختخواب و استفاده از درمان‌های شناختی-رفتاری می‌تواند کمک کند تا افراد بدون فشار و استرس، ریتم طبیعی خواب خود را بازسازی کنند و شب‌ها آرام و مفید استراحت کنند.
نظر شما در مورد این مطلب چیه؟
ارسال دیدگاه