برای بسیاری از ما، دیدن اولین تار موی خاکستری لحظه‌ای است که با واژه «پیری» گره می‌خورد. اما پژوهش‌های تازه نشان می‌دهد که شاید ماجرا طور دیگری باشد. موی خاکستری نه نشانه زوال، بلکه نشانه‌ای از عملکرد درست یکی از هوشمندانه‌ترین سیستم‌های دفاعی بدن در برابر سرطان است. بدن ما دائماً در حال نبرد با آسیب‌های ژنتیکی است، و گاهی رنگ موهایمان پیام خاموش این نبرد درونی است.
ارتباط خاکستری شدن مو با عملکرد سلول های بنیادی
موهای ما رنگ خود را از سلول‌هایی به نام سلول‌های بنیادی ملانوسیت می‌گیرند. این سلول‌ها در فولیکول‌های مو قرار دارند و مسئول تولید رنگدانه‌هایی هستند که مو و پوست را رنگی می‌کنند. در شرایط عادی، این سلول‌ها با هر چرخه رشد مو بازسازی می‌شوند و موها را تیره نگه می‌دارند.
اما پژوهش تازه دانشگاه توکیو نشان داده است که وقتی دی‌ان‌ای (DNA) این سلول‌های بنیادی در اثر استرس‌های محیطی مانند تابش خورشید یا آلودگی دچار آسیب شدید می‌شود، بدن واکنشی هوشمندانه از خود نشان می‌دهد. سلول‌های آسیب‌دیده به جای آنکه تقسیم شوند و خطر جهش ژنتیکی را افزایش دهند، مسیر خاصی به نام «تمایز همراه با پیری» را طی می‌کنند. در این مسیر، سلول دیگر تقسیم نمی‌شود و در نهایت از بین می‌رود؛ در نتیجه مو رنگ خود را از دست می‌دهد و خاکستری می‌شود.
چرا موی خاکستری می تواند نشانه ای از سلامت باشد؟
در نگاه اول، از دست دادن رنگ مو نشانه‌ای ناخوشایند به نظر می‌رسد، اما در واقع این فرایند نشانه‌ای از عملکرد درست سیستم ایمنی درونی بدن است. وقتی سلول‌های بنیادی آسیب می‌بینند، بدن با استفاده از مسیر مولکولی معروفی به نام p53-p21 از تکثیر آن‌ها جلوگیری می‌کند. این مسیر همانند ترمزی طبیعی عمل می‌کند تا سلول‌های معیوب نتوانند رشد کنند و به سلول‌های سرطانی تبدیل شوند.
در حقیقت، وقتی مو خاکستری می‌شود، یعنی بدن تصمیم گرفته است به جای ریسک ایجاد تومور، سلول‌های بالقوه خطرناک را از چرخه تولید خارج کند. این واکنش نوعی «فداکاری سلولی» است؛ از دست دادن رنگ در برابر حفظ حیات.
زمانی که سیستم دفاعی شکست می خورد
با این حال، این مکانیسم همیشه موفق نیست. زمانی که بدن در معرض استرس‌های شدیدتر مانند اشعه فرابنفش (UV) یا مواد شیمیایی سرطان‌زا قرار می‌گیرد، ممکن است سلول‌های بنیادی ملانوسیت دیگر نتوانند وارد مرحله خاموشی شوند. در چنین شرایطی، آن‌ها حتی با دی‌ان‌ای آسیب‌دیده نیز به تقسیم ادامه می‌دهند و خطر جهش‌های سرطانی افزایش می‌یابد.
پژوهشگران کشف کردند که مولکولی به نام لیگاند KIT نقش کلیدی در این ماجرا دارد. این مولکول از محیط اطراف به سلول‌های آسیب‌دیده سیگنال می‌فرستد تا زنده بمانند و رشد کنند. متأسفانه همین پیام می‌تواند مسیر تشکیل تومور را هموار کند و در نهایت منجر به سرطان پوست، به‌ویژه نوع خطرناک آن یعنی ملانوما، شود.
دو سرنوشت متفاوت برای یک سلول بنیادی
مطالعه دانشگاه توکیو نشان داد که سلول‌های بنیادی ملانوسیت می‌توانند دو مسیر کاملاً متفاوت را طی کنند:
- یا به‌طور ایمن از چرخه تقسیم خارج شوند و باعث خاکستری شدن مو شوند،
- یا از کنترل خارج شوند و خطر سرطان را بالا ببرند.
این دو مسیر به نوع استرسی که سلول تجربه می‌کند و سیگنال‌هایی که از محیط خود دریافت می‌کند بستگی دارد. اگر مسیر دفاعی فعال شود، بدن سالم می‌ماند، اما اگر سیگنال‌های بقا غالب شوند، زمینه برای رشد تومور فراهم می‌شود.
امی نیشیمورا، سرپرست این پژوهش، توضیح می‌دهد: «این دو مسیر شبیه تصمیمی حیاتی در سطح سلولی هستند؛ مرگ سلول برای حفظ بدن یا ادامه بقا به قیمت آسیب.»
آیا موی خاکستری یعنی در امان بودن از سرطان؟
هرچند یافته‌ها نشان می‌دهند خاکستری شدن مو بخشی از سازوکار دفاعی بدن است، اما این به معنای مصونیت از سرطان نیست. در واقع، موی خاکستری تنها نشانه‌ای است از این‌که سلول‌های شما در برابر استرس‌های ژنتیکی واکنش مناسبی نشان داده‌اند. با این حال، عوامل دیگری مانند تغذیه، سبک زندگی، تماس با مواد شیمیایی، و ژنتیک نیز در خطر ابتلا به سرطان نقش دارند.
پژوهشگران تأکید می‌کنند که با درک بهتر این مسیرهای سلولی، شاید در آینده بتوان از مکانیزم‌های مشابه برای طراحی درمان‌های ضد سرطان استفاده کرد. تحریک مسیر p53-p21 در سلول‌های آسیب‌دیده ممکن است روشی جدید برای پیشگیری از رشد تومور باشد.
دیدگاه علمی جدید درباره رابطه پیری و سرطان
این پژوهش که در مجله معتبر Nature Cell Biology منتشر شده است، دیدگاه تازه‌ای درباره رابطه میان پیری و سرطان ارائه می‌دهد. از دست دادن رنگ مو نه تنها بخشی از روند طبیعی پیری است، بلکه می‌تواند نشانه‌ای از هوشمندی بدن در حذف سلول‌های مشکوک به جهش باشد.
در سال‌های اخیر، پژوهش‌های دیگری نیز نشان داده‌اند که سلول‌های بنیادی در اندام‌های مختلف، از جمله پوست و روده، ممکن است از مکانیسم‌های مشابهی برای پیشگیری از سرطان استفاده کنند. به بیان دیگر، پیری و از کار افتادن برخی سلول‌ها ممکن است بهایی باشد که بدن برای طول عمر و سلامت بیشتر می‌پردازد.
نتیجه گیری
موی خاکستری دیگر فقط نشانه گذر زمان نیست؛ بلکه نشانه‌ای از مقاومت بدن در برابر تهدیدهای ژنتیکی است. بدن ما با از کار انداختن سلول‌های آسیب‌دیده از گسترش سلول‌های سرطانی جلوگیری می‌کند. شاید خاکستری شدن موها، به جای یادآور پیری، باید به عنوان مدالی از خرد زیستی بدن دیده شود؛ نشانه‌ای از این‌که سیستم دفاعی ما هنوز بیدار و هوشیار است.
نظر شما در مورد این مطلب چیه؟
ارسال دیدگاه