پیشرفت‌های پزشکی و زیست‌فناوری همواره مرزهای جدیدی در درمان بیماری‌های سخت و واگیردار گشوده‌اند. یکی از چالش‌های بزرگ قرن حاضر، ویروس نقص ایمنی انسانی (HIV) است که تاکنون کنترل کامل آن میسر نشده است. اما پژوهش‌های اخیر که توسط دکتر امیر اردشیر و تیم تحقیقاتی‌اش انجام شده، نویدبخش روشی نوین برای پیشگیری از این بیماری در نوزادان است؛ روشی که تنها با یک نوبت تزریق واکسن در بدو تولد می‌تواند ایمنی طولانی‌مدت در برابر HIV ایجاد کند. در این مقاله، جزئیات این دستاورد علمی، اهمیت آن در پیشگیری از انتقال عمودی ویروس و چشم‌اندازهای آتی آن بررسی می‌شود.
واکسن یک نوبتی در بدو تولد؛ رویکردی نوین برای ایمنی بلندمدت علیه HIV
تزریق یک دوز واکسن HIV در ساعات اولیه پس از تولد، می‌تواند سیستم ایمنی نوزاد را برای تولید آنتی‌بادی‌های خاص آماده کند و ایمنی ماندگاری ایجاد نماید. این روش، که در میمون‌های رزوس آزمایش شده، نشان داده که تنها یک تزریق کافی است تا بدن نوزادان به‌طور طبیعی شروع به تولید آنتی‌بادی نماید و در برابر ویروس مقاوم شود.
با توجه به آسیب‌پذیری نوزادان و دشواری‌های تزریق‌های مکرر واکسن یا درمان، این روش اهمیت ویژه‌ای دارد. زیرا به شکل کارآمد و مقرون‌به‌صرفه در همان ساعات اولیه تولد انجام شده و نیازی به پیگیری‌های متعدد ندارد. همچنین، این زمان، همان زمانی است که مادر و نوزاد معمولاً در مراکز درمانی حضور دارند و شرایط واکسیناسیون ایده‌آل است.
اهمیت پیشگیری از انتقال عمودی HIV
انتقال عمودی ویروس اچ‌آی‌وی از مادر به کودک در دوران بارداری، زایمان یا شیردهی یکی از اصلی‌ترین راه‌های ابتلای کودکان به این بیماری است. سالانه بیش از صد هزار کودک در جهان از طریق این مسیر به HIV مبتلا می‌شوند.
با وجود پیشرفت‌های صورت‌گرفته در پیشگیری و درمان HIV، کنترل کامل انتقال عمودی هنوز چالش بزرگی در کشورهای در حال توسعه به شمار می‌رود. سیستم ایمنی نوزادان در هفته‌های اولیه زندگی قابلیت شکل‌پذیری و پاسخ‌دهی ویژه‌ای دارد که امکان بهره‌برداری از آن برای ایجاد ایمنی بلندمدت می‌تواند تحولی بزرگ باشد.
آزمایش واکسن بر روی میمون های رزوس و نتایج آن
در این مطالعه، ۹ نوزاد میمون رزوس که حساسیت بالایی به ویروس SHIV (نوعی ویروس مشابه HIV در میمون‌ها) دارند، طی ۲۴ ساعت نخست تولد، یک دوز آنتی‌بادی دریافت کردند. هدف اصلی، تحریک سیستم ایمنی برای تولید خودبه‌خودی آنتی‌بادی‌ها بود.
نتایج نشان داد که پس از دو هفته، آنتی‌بادی‌ها در خون میمون‌ها ظاهر شدند و تا هفته بیستم، بدن به طور فعال تولید آنتی‌بادی را ادامه داد. برای آزمودن مقاومت ایمنی ایجاد شده، میمون‌ها در معرض ویروس SHIV از طریق دهان قرار گرفتند که شبیه‌سازی انتقال ویروس از طریق شیر مادر بود. نتیجه این بود که میمون‌های واکسینه شده، حتی در مواجهه مکرر با ویروس، بیمار نشدند، در حالی که میمون‌های درمان‌نشده به سرعت مبتلا شدند.
مزایای عملی روش یک نوبتی برای کشورهای کم درآمد
یکی از بزرگ‌ترین مشکلات در کنترل HIV، نیاز به تزریق‌های متعدد و پایش مداوم درمان است که در بسیاری از مناطق کم‌درآمد و پرخطر دشوار یا غیرممکن است. روش تزریق یک دوز واکسن در بدو تولد، به دلیل سادگی و سرعت اجرا، می‌تواند در مراکز درمانی با امکانات محدود به راحتی پیاده شود.
این رویکرد هم‌زمان با مراجعه مادران برای زایمان انجام می‌شود و نیازی به مراجعه مجدد ندارد، بنابراین احتمال موفقیت درمان و دسترسی گسترده به آن بیشتر خواهد بود. دکتر امیر اردشیر نیز تاکید می‌کند که این روش به دلیل زمان‌بندی دقیق خود، بیشترین شانس پذیرش توسط سیستم ایمنی نوزاد را دارد و به نوعی به بدن نوزاد کمک می‌کند که آنتی‌بادی‌ها را به عنوان بخشی از خود شناسایی کند.
محدودیت ها و چشم اندازهای آینده
اگرچه این نتایج امیدبخش است، اما هنوز چالش‌های مهمی باقی است. این پژوهش تنها بر روی ۹ میمون انجام شده و تنها یک نوع ویروس HIV (یا SHIV) در آن بررسی شده است. همچنین سازوکار دقیق تولید آنتی‌بادی‌ها در بدن هنوز به طور مستقیم اثبات نشده است و تفاوت‌های فیزیولوژیکی میان انسان و میمون، لزوم انجام آزمایش‌های بالینی انسانی را بیشتر می‌کند.
با این وجود، این مطالعه نقطه عطفی در مسیر ساخت واکسن HIV است و می‌تواند زمینه‌ساز تولید واکسنی ارزان‌قیمت و کارآمد در آینده باشد. اگر این روش در آزمایش‌های انسانی موفقیت‌آمیز باشد، سالانه جان صدها هزار کودک که در معرض خطر انتقال عمودی ویروس هستند، نجات خواهد یافت.
نتیجه گیری
پیشرفت در درمان و پیشگیری HIV در دهه‌های اخیر چشمگیر بوده است، اما هنوز راه درازی تا پایان دادن به این بیماری باقی است. دستاورد علمی ارائه واکسن یک‌نوبتی در بدو تولد، که توسط دکتر امیر اردشیر و تیمش معرفی شده، گامی مهم در این مسیر به شمار می‌رود. این روش می‌تواند با ایمنی‌بخشی موثر، ساده و مقرون‌به‌صرفه، از انتقال HIV از مادر به نوزاد جلوگیری کند و سلامت نسل‌های آینده را تضمین نماید.
امید است با ادامه تحقیقات و انجام آزمایش‌های بالینی انسانی، این واکسن بتواند در آینده نزدیک به عنوان ابزاری موثر برای کنترل و حتی ریشه‌کنی HIV به کار گرفته شود و میلیون‌ها کودک را از ابتلا به این ویروس محافظت نماید.
نظر شما در مورد این مطلب چیه؟
ارسال دیدگاه