شاید تصور کنیم که مغز تنها فرمانده بدن است، اما در سال‌های اخیر مشخص شده که روده نیز با داشتن میلیون‌ها سلول عصبی، نقش مهمی در تصمیم‌گیری‌های بدن دارد. اصطلاح «مغز دوم» که به روده داده می‌شود، به‌خوبی نشان می‌دهد که چقدر این عضو پیچیده در تنظیم احساسات، خلق‌وخو و حتی سلامت روانی ما دخیل است.
در این مقاله، به‌زبان ساده و علمی بررسی می‌کنیم که میکروبیوم روده چیست، چگونه بر مغز و احساسات ما تاثیر می‌گذارد و چه راهکارهایی برای تقویت این ارتباط مفید وجود دارد.
میکروبیوم روده چیست و چرا اهمیت دارد؟
در درون دستگاه گوارش انسان، میلیاردها میکروارگانیسم شامل باکتری‌ها، ویروس‌ها، قارچ‌ها و تک‌یاخته‌ها زندگی می‌کنند که به‌صورت جمعی «میکروبیوم روده» نامیده می‌شوند. این جامعه میکروبی نه‌تنها در هضم غذا نقش دارد، بلکه از طریق مسیرهای عصبی، هورمونی و ایمنی، بر تمام بدن تأثیر می‌گذارد. سلامت یا بیماری ما، تا حد زیادی به تعادل همین مجموعه میکروبی بستگی دارد.
- میکروبیوم روده در هضم فیبر، تولید ویتامین‌ها و اسیدهای چرب زنجیره کوتاه نقش کلیدی دارد.
- با کمک به تنظیم سیستم ایمنی، احتمال بروز واکنش‌های التهابی را کاهش می‌دهد.
- بر تولید برخی ناقل‌های عصبی مانند سروتونین (هورمون شادی) تأثیر می‌گذارد.
- ترکیب این میکروارگانیسم‌ها از طریق تغذیه، سبک زندگی، مصرف دارو و عوامل محیطی تغییر می‌کند.
ارتباط عصبی روده و مغز؛ چرا روده را مغز دوم می نامند؟
جالب است بدانید که روده انسان حاوی حدود ۱۰۰ تا ۲۰۰ میلیون سلول عصبی است. این شبکه عصبی که «دستگاه عصبی روده‌ای» نامیده می‌شود، از طریق محور «روده – مغز» با مغز در ارتباط دائم است. این ارتباط به‌صورت دوطرفه بوده و می‌تواند احساسات، رفتار و وضعیت روانی ما را تحت‌تأثیر قرار دهد.
- روده و مغز از طریق عصب واگ (Vagus nerve) با یکدیگر در تماس مستقیم هستند.
- سیگنال‌های عصبی و شیمیایی که از روده ارسال می‌شوند، می‌توانند خلق‌وخو و اضطراب را تغییر دهند.
- حدود ۹۰ درصد سروتونین بدن، در روده تولید می‌شود، نه در مغز.
- اختلال در این محور، می‌تواند به بروز بیماری‌هایی مانند افسردگی، اضطراب و حتی اوتیسم منجر شود.
میکروبیوم و سلامت روان؛ آیا باکتری ها خلق و خوی ما را کنترل می کنند؟
در سال‌های اخیر، مطالعات متعددی نشان داده‌اند که ترکیب میکروبیوم روده با بروز یا تشدید برخی اختلالات روانی در ارتباط مستقیم است. افرادی که از افسردگی یا اضطراب رنج می‌برند، معمولاً تنوع باکتری‌های مفید روده‌ای کمتری دارند. همچنین مشخص شده که برخی سویه‌های خاص از باکتری‌ها می‌توانند علائم روانی را کاهش دهند.
- عدم تعادل در میکروبیوم روده ممکن است باعث افزایش التهاب سیستمیک شود که با افسردگی مرتبط است.
- در برخی بیماران مبتلا به اوتیسم، تغییرات قابل‌توجهی در ترکیب میکروبیوم مشاهده شده است.
- پاسخ بدن به استرس نیز تحت‌تأثیر مستقیم ترکیب باکتری‌های روده‌ای قرار دارد.
- آزمایش‌ها نشان داده‌اند که انتقال میکروبیوم از افراد افسرده به حیوانات آزمایشگاهی، موجب بروز علائم مشابه افسردگی در آن‌ها شده است.
تغذیه چگونه بر میکروبیوم روده اثر می گذارد؟
نقش تغذیه در تقویت یا تخریب میکروبیوم روده، بسیار حیاتی است. رژیم غذایی مدرن که سرشار از قند، چربی‌های فرآوری‌شده و کم‌فیبر است، تعادل میکروبی را برهم می‌زند و زمینه‌ساز بیماری می‌شود. در مقابل، مصرف غذاهای تخمیرشده و گیاه‌محور می‌تواند تنوع و سلامت فلور روده را افزایش دهد.
- غذاهای تخمیرشده مانند ماست، کفیر، دوغ، کلم‌ترش و شورهای خانگی حاوی پروبیوتیک‌های طبیعی هستند.
- فیبرهای گیاهی از منابعی مثل سبزیجات، میوه‌ها، حبوبات و غلات کامل، غذای اصلی باکتری‌های مفید محسوب می‌شوند.
- مصرف بی‌رویه آنتی‌بیوتیک، سموم غذایی و افزودنی‌های شیمیایی می‌تواند تعادل میکروبی را مختل کند.
- رژیم غذایی متنوع، بهترین راه برای حمایت از یک میکروبیوم روده‌ای سالم است.
راهکارهای تقویت میکروبیوم و کاهش خطر اختلالات روانی
برای تقویت محور روده – مغز و پیشگیری از اختلالات روانی مرتبط با میکروبیوم، باید اقدامات عملی و مستمری انجام داد. این اقدامات ترکیبی از تغذیه سالم، مدیریت استرس، خواب کافی و تحرک بدنی هستند که در کنار هم تأثیر قابل‌توجهی بر سلامت مغز و خلق‌وخو خواهند داشت.
- کاهش مصرف غذاهای صنعتی، فست‌فودها و نوشابه‌های شیرین‌شده.
- افزودن پروبیوتیک و پری‌بیوتیک‌ها به رژیم غذایی روزانه.
- پرهیز از مصرف بی‌رویه آنتی‌بیوتیک‌ها مگر با تجویز پزشک.
- انجام فعالیت بدنی منظم، کاهش استرس مزمن و داشتن خواب کافی.
جمع بندی
اکنون دیگر روشن است که سلامت روانی ما تنها به مغز محدود نمی‌شود، بلکه روده و باکتری‌های ساکن در آن نیز نقش اساسی در تنظیم احساسات، رفتار و توانایی مقابله با استرس دارند. با حفظ تعادل میکروبی روده از طریق تغذیه سالم و سبک زندگی درست، می‌توان از بسیاری از مشکلات روانی و جسمی پیشگیری کرد یا شدت آن‌ها را کاهش داد.
نظر شما در مورد این مطلب چیه؟
ارسال دیدگاه