شقاق یا فیشر مقعدی یکی از مشکلات شایع و دردناک ناحیه‌ی مقعد است که بسیاری از افراد در طول زندگی ممکن است آن را تجربه کنند، اما به‌دلیل موقعیت حساس آن، معمولاً در موردش صحبت نمی‌شود. این بیماری با بروز ترک یا بریدگی در دیواره‌ی داخلی کانال مقعدی مشخص می‌شود و اغلب با درد شدید هنگام دفع همراه است. شناخت علل، علائم، روش‌های پیشگیری و درمان آن، نقش مهمی در کاهش رنج بیماران دارد.
شقاق مقعدی چیست؟
شقاق یک زخم یا ترک سطحی در ناحیه‌ی داخلی کانال مقعدی است که به‌طور معمول در اثر کشش بیش از حد دیواره‌ی مقعد هنگام دفع مدفوع سفت ایجاد می‌شود. این ترک‌ها می‌توانند سطحی یا عمیق باشند و اگر درمان نشوند، ممکن است مزمن شده و نیاز به مداخله‌های جدی‌تری پیدا کنند.
شقاق ممکن است در هر سنی و برای هر جنسیتی رخ دهد اما در افراد بزرگسال، زنان باردار و کسانی که دچار یبوست مزمن هستند، شایع‌تر است.
علائم بیماری شقاق
علائم شقاق معمولاً بسیار مشخص و آزاردهنده هستند. این علائم ممکن است در مراحل حاد و مزمن کمی متفاوت باشند اما در بیشتر موارد، درد شدید هنگام اجابت مزاج، علامت اولیه است.
- درد شدید هنگام دفع: یکی از بارزترین نشانه‌ها است که معمولاً به صورت سوزش یا برش توصیف می‌شود و ممکن است حتی پس از اجابت مزاج نیز ادامه یابد.
- خون‌ریزی مقعدی: معمولاً به صورت رگه‌هایی از خون روشن بر روی دستمال توالت یا مدفوع دیده می‌شود.
- خارش یا سوزش در ناحیه‌ی مقعد: به دلیل تحریک بافتی و التهاب اطراف ترک.
- مشاهده ترک در ناحیه‌ی مقعد: در برخی موارد، ممکن است فرد یا پزشک بتواند ترک پوستی واضحی را در اطراف مقعد مشاهده کند.
- اسپاسم عضلانی اسفنکتر: که می‌تواند منجر به درد مداوم و اختلال در روند بهبود زخم شود.
علت های بروز شقاق
علت اصلی شقاق، آسیب مکانیکی به دیواره‌ی مقعد است، اما عوامل مختلفی می‌توانند زمینه‌ساز این آسیب شوند. برخی از این عوامل مستقیماً به سبک زندگی یا بیماری‌های زمینه‌ای مرتبط هستند.
- یبوست مزمن: زور زدن زیاد هنگام دفع و عبور مدفوع سفت، یکی از اصلی‌ترین علل ایجاد ترک در مخاط مقعد است.
- اسهال مزمن: تکرر زیاد و تحریک دیواره‌ی مقعد می‌تواند منجر به بروز شقاق شود.
- زایمان طبیعی: در زنان، فشارهای ناشی از زایمان ممکن است باعث آسیب به بافت مقعدی شود.
- بیماری‌های التهابی روده مانند کرون و کولیت اولسراتیو.
- رژیم غذایی کم‌فیبر که منجر به یبوست و سختی مدفوع می‌شود.
- نشستن طولانی مدت یا سبک زندگی کم‌تحرک.
- رابطه جنسی مقعدی (در مواردی).
- افزایش فشار داخل شکم به دلیل تومورها یا حاملگی.
انواع شقاق: حاد و مزمن
شناخت تفاوت بین شقاق حاد و مزمن برای انتخاب روش درمانی مناسب ضروری است. شقاق می‌تواند در مراحل ابتدایی به‌راحتی درمان شود، اما در صورت بی‌توجهی، مزمن و پیچیده می‌شود.
- شقاق حاد: ترک تازه‌ای است که معمولاً کمتر از ۶ هفته از شروع آن گذشته و اغلب بدون مداخله‌ی جراحی بهبود می‌یابد.
- شقاق مزمن: در صورتی که ترک بیش از ۶ هفته باقی بماند و علائمی مانند لبه‌های برجسته، زائده‌ی پوستی (skin tag) و فیبروز اطراف زخم ایجاد شود، مزمن محسوب می‌شود و ممکن است نیاز به جراحی داشته باشد.
روش های تشخیص شقاق
در بیشتر موارد، تشخیص شقاق مقعدی با معاینه‌ی فیزیکی ساده توسط پزشک قابل انجام است. تاریخچه‌ی علائم بیمار و معاینه‌ی بصری، مهم‌ترین ابزار تشخیصی هستند.
در موارد خاص، ممکن است روش‌های زیر نیز به کار روند:
- آنوسکوپی: برای بررسی دقیق‌تر داخل کانال مقعدی.
- سیگموئیدوسکوپی یا کولونوسکوپی: در صورتی که خون‌ریزی مزمن یا سایر علائم گوارشی نیز وجود داشته باشد، برای رد بیماری‌های زمینه‌ای دیگر استفاده می‌شود.
راه های پیشگیری از شقاق
پیشگیری از شقاق معمولاً ساده‌تر از درمان آن است. ایجاد تغییرات کوچک در سبک زندگی، رژیم غذایی و عادات دفع می‌تواند تأثیر چشمگیری در جلوگیری از این بیماری داشته باشد.
- مصرف منظم فیبر غذایی: میوه، سبزیجات، غلات کامل و حبوبات باعث نرم شدن مدفوع می‌شوند.
- نوشیدن آب کافی: حداقل ۸ لیوان آب در روز برای حفظ رطوبت بدن و جلوگیری از یبوست توصیه می‌شود.
- ورزش منظم: فعالیت بدنی منظم به بهبود حرکات روده کمک می‌کند.
- پرهیز از نگه داشتن مدفوع: عادت به تخلیه‌ی منظم روده‌ها در زمان مناسب بسیار مهم است.
- اجتناب از زور زدن هنگام دفع: استفاده از نرم‌کننده‌های مدفوع یا ملین‌های طبیعی در صورت نیاز.
درمان شقاق مقعدی
درمان شقاق بستگی به شدت علائم و مدت‌زمان وجود آن دارد. در بسیاری از موارد، درمان‌های خانگی و دارویی کفایت می‌کنند اما در موارد مزمن، جراحی ممکن است ضرورت پیدا کند.
1. درمان های خانگی
- حمام نشیمن (Sitz Bath): نشستن در آب گرم ۲ تا ۳ بار در روز به مدت ۱۵–۲۰ دقیقه، باعث تسکین درد و بهبود جریان خون در ناحیه می‌شود.
- استفاده از پمادهای موضعی: پماد لیدوکائین، نیتروگلیسیرین یا دیلتیازم می‌توانند درد را کاهش داده و به ترمیم زخم کمک کنند.
- افزایش مصرف فیبر و مایعات: برای جلوگیری از یبوست و کاهش فشار هنگام دفع.
2. درمان دارویی
- ملین‌ها: مانند لاکتولوز یا پسیلیوم برای کاهش سفتی مدفوع.
- ضد دردهای خوراکی: در مواردی که درد شدید باشد.
- پمادهای گشادکننده عروق: مانند نیتروگلیسیرین برای کاهش فشار عضله اسفنکتر و تسهیل ترمیم زخم.
3. درمان های غیرجراحی (حد واسط)
- تزریق بوتاکس: برای شل کردن عضله اسفنکتر داخلی و کاهش اسپاسم؛ اثر آن موقتی است ولی در برخی بیماران مزمن مؤثر است.
4. جراحی
اسفنکتروتومی داخلی جانبی (LIS): رایج‌ترین روش جراحی برای شقاق مزمن که در آن بخشی از عضله اسفنکتر داخلی بریده می‌شود تا فشار کم شده و زخم بهبود یابد. این روش معمولاً بسیار مؤثر است اما باید توسط جراح متخصص انجام شود.
نتیجه گیری
بیماری شقاق اگرچه معمولاً جدی تلقی نمی‌شود، اما می‌تواند کیفیت زندگی فرد را به‌شدت تحت تأثیر قرار دهد. با تشخیص زودهنگام، تغییر سبک زندگی و رعایت توصیه‌های پزشکی، اکثر موارد شقاق به‌راحتی درمان می‌شوند. در موارد مزمن و مقاوم، روش‌های درمانی پیشرفته‌تری مانند جراحی یا تزریق بوتاکس ممکن است لازم شود.
پیشگیری همواره بهترین راهکار است و با رعایت اصول ساده‌ای مانند نوشیدن آب کافی، مصرف فیبر و فعالیت بدنی منظم می‌توان از بروز این بیماری آزاردهنده جلوگیری کرد.
نظر شما در مورد این مطلب چیه؟
ارسال دیدگاه