پسماندهای بیمارستانی و به‌ویژه زباله‌های عفونی، از جمله مهم‌ترین عوامل تهدیدکننده سلامت انسان و محیط زیست به شمار می‌روند. رشد روزافزون مراکز درمانی و افزایش خدمات بهداشتی، حجم عظیمی از این پسماندها را تولید کرده است که در صورت مدیریت نادرست، می‌تواند منجر به شیوع بیماری‌های خطرناک و آلودگی‌های زیست‌محیطی گسترده شود. شناخت دسته‌بندی این پسماندها و الزامات مدیریت اصولی آنها، اقدامی اساسی برای کنترل مخاطرات احتمالی است.
انواع پسماندهای پزشکی و خطرات ناشی از آنها
پسماندهای بیمارستانی به مجموعه‌ای از مواد زائد گفته می‌شود که در جریان فعالیت‌های درمانی، تشخیصی، آزمایشگاهی یا تحقیقاتی تولید می‌شوند. این پسماندها براساس ماهیت‌شان در دسته‌های متفاوتی طبقه‌بندی می‌شوند که هر کدام میزان خطر و نحوه دفع متفاوتی دارند.
- پسماندهای عفونی: شامل اقلام آلوده به خون، ترشحات بدنی، بافت‌های انسانی، سرنگ‌ها، تیغ‌ها و تجهیزات پزشکی که قابلیت انتقال عوامل بیماری‌زا را دارند.
- پسماندهای شیمیایی: داروهای تاریخ‌گذشته، مواد شیمیایی آزمایشگاهی و سایر مواد خطرناک از این دسته هستند.
- پسماندهای رادیواکتیو: مربوط به ضایعات ناشی از درمان‌های رادیوتراپی و پرتو درمانی است که نیاز به مراقبت‌های ویژه دارند.
- پسماندهای عمومی: شامل زباله‌های غیرعفونی مانند غذا، کاغذ، پلاستیک و بسته‌بندی‌ها هستند.
این پسماندها در صورت دفع نادرست، می‌توانند ناقل بیماری‌هایی چون ایدز، هپاتیت ب و ث، سل، و عفونت‌های باکتریایی یا ویروسی دیگر باشند. همچنین، رهاسازی آنها موجب آلودگی خاک، منابع آبی زیرزمینی و اکوسیستم اطراف خواهد شد.
اصفهان؛ پیشرو در اجرای طرح های نوین مدیریت پسماندهای پزشکی
با گسترش فعالیت‌های درمانی در استان اصفهان، مدیریت پسماندهای پزشکی به اولویت ویژه‌ای تبدیل شده است. مسئولان بهداشتی استان با بهره‌گیری از تکنولوژی و همکاری بین‌بخشی، توانسته‌اند از آسیب‌های گسترده بهداشتی و زیست‌محیطی جلوگیری کنند.
- ایجاد مراکز بی‌خطرسازی: زباله‌های عفونی در مراکزی مجهز پس از تفکیک اولیه، تحت عملیات بی‌خطرسازی قرار گرفته و سپس به محل‌های دفع یا سوزاندن منتقل می‌شوند.
- اجرای سامانه هوشمند مدیریت پسماند: از طریق این سامانه، مسیر حمل زباله‌ها از مبدا تا مقصد، به کمک GPS ردیابی شده و از تخلیه غیرمجاز جلوگیری می‌شود.
- افزایش نظارت سازمانی: تمامی پیمانکاران حمل پسماند، موظف به دریافت مجوز از سامانه ملی صدور مجوزها هستند و عملکرد آنها به‌صورت دوره‌ای بررسی می‌شود.
استان اصفهان به‌عنوان یکی از سه استان پایلوت در اجرای طرح هوشمندسازی مدیریت پسماند پزشکی، دستاوردهای ارزشمندی را ثبت کرده است.
- کاهش دفن روزانه بیش از ۱۵ تن زباله عفونی: با اجرای فرآیند بی‌خطرسازی و امحاء صحیح، از دفن مستقیم حجم زیادی از زباله‌ها جلوگیری شده است.
- گسترش طرح به سراسر استان: پس از ارزیابی نتایج موفق شش‌ماهه، طرح مدیریت متمرکز پسماندهای عفونی اکنون در کل استان اصفهان در حال اجراست.
ضوابط دقیق برای جمع آوری و دفع پسماندهای عفونی
یکی از مهم‌ترین ابعاد مدیریت پسماندهای پزشکی، تفکیک و جمع‌آوری صحیح آنها از همان نقطه تولید است. عدم رعایت این اصول می‌تواند منجر به بروز فجایع انسانی و زیست‌محیطی شود.
- وجود دستورالعمل جامع از سال ۱۳۸۶: تمام مراکز درمانی کشور موظف به پیروی از هشت فصل دستورالعمل اجرایی وزارت بهداشت برای مدیریت پسماند هستند.
- تغییر در شیوه دفع از سال ۱۴۰۲: با تکمیل ظرفیت سایت‌های قبلی دفن، اکنون زباله‌های عفونی به منطقه‌ای خاص در کوهپایه منتقل و در آن‌جا سوزانده می‌شوند.
- افزایش هزینه‌های مدیریت: افزایش تعرفه سوزاندن پسماندها و الزام به تغییر مسیر حمل آنها، فشار مالی مضاعفی بر بیمارستان‌ها وارد کرده است.
پسماندهای ویژه؛ الزام به مراقبت های خاص
پسماندهای پزشکی ویژه، به‌ویژه موارد عفونی یا شیمیایی، به دلیل خواص خطرناکی مانند قابلیت انفجار، سمیت بالا یا اشتعال‌پذیری، نیازمند توجه و مدیریت کاملاً خاص هستند.
- دسته‌بندی بر اساس سطح خطر: پسماندهای ناشی از تشریح اجساد بیمار، مواد کشت‌شده آزمایشگاهی و ابزارهای آلوده به خون از خطرناک‌ترین انواع زباله‌های عفونی هستند.
- الزام به بی‌خطرسازی کامل: هیچ پسماندی نباید بدون طی فرایند بی‌خطرسازی دفن یا سوزانده شود، چرا که احتمال انتشار عوامل بیماری‌زا بسیار بالاست.
- نظارت محیط‌زیست: سازمان حفاظت محیط‌زیست استان‌ها، نظارت مداومی بر اجرای صحیح ضوابط و برخورد با تخلفات احتمالی دارد.
نقش آموزش و اطلاع رسانی در کاهش مخاطرات
آموزش پرسنل درمانی و حتی بیماران و همراهان‌شان در کاهش حجم پسماندهای عفونی و مدیریت اصولی آنها نقش تعیین‌کننده‌ای دارد. گاهی، عدم آگاهی از نحوه تفکیک یا دفع صحیح، بزرگ‌ترین تهدید برای سلامت جمعی می‌شود.
- آموزش چهره‌به‌چهره یا از طریق ابزارهای دیداری: نصب تابلوهای راهنما در مراکز درمانی و توجیه شفاهی بیماران، از روش‌های کاربردی برای ارتقاء آگاهی عمومی است.
- افزایش کارایی پرسنل از طریق آموزش تخصصی: دوره‌های آموزشی برای کارکنان بیمارستان، باعث ارتقاء کیفیت تفکیک و نگهداری پسماندها خواهد شد..
نتیجه گیری
مدیریت پسماندهای بیمارستانی، به‌ویژه زباله‌های عفونی، امری پیچیده اما بسیار ضروری است که مستلزم همکاری نهادهای مختلف، آموزش مستمر، استفاده از فناوری و پایبندی به قوانین و استانداردهاست. در شرایطی که کوچک‌ترین سهل‌انگاری در این حوزه می‌تواند فاجعه‌ای زیست‌محیطی یا بهداشتی در پی داشته باشد، توجه به اصول علمی و نظارت‌های سختگیرانه، تنها راه‌حل منطقی برای کاهش آسیب‌هاست. تجربه موفق استان اصفهان، الگویی کاربردی برای سایر استان‌ها به شمار می‌رود و نشان می‌دهد که با برنامه‌ریزی دقیق می‌توان تهدید را به فرصت تبدیل کرد.
نظر شما در مورد این مطلب چیه؟
ارسال دیدگاه