سندروم زجر تنفسی چیست؟ علل، علائم و درمان

سندروم زجر تنفسی (Respiratory Distress Syndrome یا RDS) به شرایطی اطلاق می‌شود که در آن فرد دچار مشکلات شدید تنفسی به دلیل عدم توانایی ریه‌ها در تبادل گازهای تنفسی (اکسیژن و دی‌اکسیدکربن) می‌شود. این اختلال معمولاً در نوزادان نارس مشاهده می‌شود، اما در بزرگسالان نیز به دلایل مختلفی از جمله آسیب‌های شیمیایی یا عفونت‌ها می‌تواند رخ دهد. این سندروم به دلیل تأثیراتش بر کیفیت زندگی و سلامت فرد، نیاز به تشخیص و درمان سریع و دقیق دارد.

انواع سندروم زجر تنفسی

سندروم زجر تنفسی به دو نوع اصلی تقسیم می‌شود که عبارتند از:

• سندروم زجر تنفسی نوزادان (NRDS): این نوع در نوزادان نارس رخ می‌دهد و به دلیل عدم تکامل ریه‌ها و کمبود سورفاکتانت (یک ماده چرب که برای عملکرد صحیح ریه‌ها ضروری است)، ایجاد می‌شود.
• سندروم زجر تنفسی بزرگسالان (ARDS): این نوع معمولاً به دنبال آسیب به ریه‌ها ناشی از عوامل مختلف مانند عفونت، آسیب‌های فیزیکی یا شرایط پزشکی دیگر ایجاد می‌شود.

علل سندروم زجر تنفسی

سندروم زجر تنفسی می‌تواند دلایل متعددی داشته باشد که بسته به نوع سندروم (NRDS در نوزادان و ARDS در بزرگسالان) متفاوت است. در اینجا به شرح علل اصلی در هر دو گروه می‌پردازیم.

علل در نوزادان مبتلا به سندروم زجر تنفسی (NRDS)

نارس بودن نوزادان اصلی‌ترین علت این نوع سندروم است. در نوزادان نارس، به ویژه آن‌هایی که قبل از هفته ۳۷ بارداری متولد می‌شوند، ریه‌ها به طور کامل تکامل نیافته‌اند و قادر به تولید سورفاکتانت در مقدار کافی نیستند.

• نارس بودن نوزاد: در نوزادانی که قبل از هفته ۳۷ بارداری به دنیا می‌آیند، ریه‌ها به اندازه کافی تکامل نیافته و به‌ویژه در ریه‌ها سورفاکتانت به میزان کافی تولید نمی‌شود. سورفاکتانت یک ماده چرب است که در داخل ریه‌ها تولید می‌شود و به کاهش کشش سطحی در کیسه‌های هوایی کمک می‌کند. بدون سورفاکتانت، این کیسه‌ها به راحتی بسته می‌شوند و تبادل گاز در ریه‌ها مختل می‌شود.
• عوامل ژنتیکی: برخی از نوزادان ممکن است به دلیل وجود ویژگی‌های ژنتیکی خاص، از جمله نقص در تولید سورفاکتانت، بیشتر در معرض ابتلا به NRDS باشند.
• دیابت بارداری مادر: مادرانی که به دیابت بارداری مبتلا هستند، احتمالاً نوزادانی با ریه‌های تکامل‌نیافته و مشکلات تنفسی به دنیا می‌آورند. این امر به علت تولید بیشتر انسولین در بدن نوزاد است که ممکن است به تکامل ناقص ریه‌ها منجر شود.
• زایمان پیش از موعد: نوزادانی که پیش از موعد طبیعی (قبل از هفته ۳۷ بارداری) به دنیا می‌آیند، بیشتر در معرض خطر ابتلا به NRDS قرار دارند زیرا ریه‌های آن‌ها هنوز به طور کامل رشد نکرده است.

علل در بزرگسالان مبتلا به سندروم زجر تنفسی (ARDS)

در بزرگسالان، ARDS معمولاً به دلیل آسیب‌های مختلف به ریه‌ها ایجاد می‌شود که این آسیب‌ها می‌توانند ناشی از عوامل عفونی، شیمیایی، فیزیکی یا حتی اختلالات پزشکی دیگر باشند.

• آسیب به ریه‌ها (پایین بودن ظرفیت ریه‌ها): یکی از شایع‌ترین علل ARDS در بزرگسالان آسیب‌های ناشی از بیماری‌های عفونی مانند ذات الریه یا ویروس‌ها (به ویژه ویروس COVID-19) است. این بیماری‌ها موجب التهاب شدید در ریه‌ها شده و ظرفیت تنفسی ریه‌ها را کاهش می‌دهند.
• عوامل عفونی: عفونت‌های شدید مانند ذات الریه، برونشیت مزمن و دیگر عفونت‌های ریه‌ای می‌توانند باعث ایجاد ARDS شوند. ویروس‌ها و باکتری‌ها می‌توانند ریه‌ها را آلوده کرده و باعث التهاب و آسیب به بافت ریه‌ها شوند.
• آسیب‌های فیزیکی: آسیب‌های جسمی به ریه‌ها، مانند سوختگی‌ها یا ضربه‌های مستقیم به قفسه سینه، می‌توانند منجر به بروز ARDS شوند. این آسیب‌ها می‌توانند به بافت ریه‌ها و عروق خونی اطراف آن‌ها آسیب رسانده و منجر به تجمع مایع در ریه‌ها شوند.
• سموم و مواد شیمیایی: استنشاق مواد شیمیایی سمی یا دود، مانند دود ناشی از آتش‌سوزی‌ها یا استنشاق مواد شیمیایی صنعتی، می‌تواند موجب آسیب به ریه‌ها شود و باعث بروز ARDS گردد. همچنین، قرار گرفتن در معرض گازهای خطرناک مانند آمونیاک و کلر می‌تواند موجب این اختلال تنفسی شود.
• ترومبوز وریدی (لخته‌های خون): لخته‌های خونی که از رگ‌های دیگر بدن (مانند پاها) به ریه‌ها منتقل می‌شوند، می‌توانند باعث انسداد رگ‌های ریه‌ای شده و به کاهش جریان خون و آسیب به بافت ریه‌ها منجر شوند که این امر می‌تواند باعث ARDS شود.

علائم سندروم زجر تنفسی

علائم سندروم زجر تنفسی معمولاً به شدت بیماری و نوع آن بستگی دارند. این علائم بیشتر به صورت مشکلات تنفسی و کاهش اکسیژن خون بروز می‌کنند.

علائم در نوزادان مبتلا به NRDS

• تنفس سریع و سطحی: یکی از نشانه‌های بارز NRDS در نوزادان، تنفس سریع و سطحی است. نوزادان به دلیل کاهش ظرفیت تبادل گاز در ریه‌ها، قادر به تنفس عمیق نیستند و بنابراین تنفس سریع‌تری دارند.
• آبی شدن پوست (سیانوز): زمانی که نوزاد نتواند اکسیژن کافی دریافت کند، سطح اکسیژن خون کاهش می‌یابد که موجب آبی شدن پوست، به ویژه در ناحیه لب‌ها، دست‌ها و پاها می‌شود. این وضعیت به نام سیانوز شناخته می‌شود.
• صداهای غیرطبیعی تنفسی: در نوزادانی که دچار NRDS می‌شوند، ممکن است صدای تنفسی غیرطبیعی مانند خُرخُر یا سوت از خود به جا بگذارند که ناشی از بسته شدن کیسه‌های هوایی در ریه‌ها است.
• کمبود اکسیژن و علائم مربوط به آن: کاهش سطح اکسیژن می‌تواند به علائم دیگری مانند تنش عضلانی، بی‌قراری، کم‌خوابی و کاهش حرکت ریه‌ها منجر شود.

علائم در بزرگسالان مبتلا به ARDS

• تنگی نفس شدید: افراد مبتلا به ARDS به دلیل اختلال شدید در عملکرد ریه‌ها دچار تنگی نفس شدید می‌شوند. این مشکل به‌ویژه در زمان تلاش برای تنفس یا انجام فعالیت‌های جسمانی احساس می‌شود.
• کاهش شدید سطح اکسیژن خون: یکی از علائم اصلی ARDS کاهش شدید سطح اکسیژن خون است. این وضعیت می‌تواند باعث بروز اختلالات در عملکرد اعضای بدن شود و خطر نارسایی اعضای بدن را افزایش دهد.
• سرفه‌های خشک و دردناک: افراد مبتلا به ARDS معمولاً دچار سرفه‌های خشک و دردناک هستند که معمولاً به دلیل التهاب و آسیب به بافت ریه‌ها ایجاد می‌شود.
• آبی شدن پوست (سیانوز): مشابه نوزادان مبتلا به NRDS، افراد بزرگسال مبتلا به ARDS نیز ممکن است به دلیل کاهش سطح اکسیژن خون دچار آبی شدن پوست شوند.

تشخیص سندروم زجر تنفسی

تشخیص سریع و دقیق سندروم زجر تنفسی می‌تواند برای شروع درمان موثر ضروری باشد. روش‌های تشخیص شامل معاینه بالینی، تصویربرداری و آزمایش‌های تخصصی است.

• معاینه بالینی: پزشک ابتدا به بررسی علائم بالینی بیمار می‌پردازد، از جمله بررسی وضعیت تنفسی و شواهد کمبود اکسیژن.
• تصویربرداری از قفسه سینه: رادیوگرافی قفسه سینه می‌تواند به پزشک کمک کند تا وضعیت ریه‌ها را ارزیابی کند و مشکلاتی مانند تجمع مایع در ریه‌ها یا آسیب به بافت ریه‌ها را شناسایی کند.
• آزمایشات خون (گازهای خون شریانی): آزمایش خون برای اندازه‌گیری سطح اکسیژن و دی‌اکسیدکربن در خون از اهمیت زیادی برخوردار است.
• سی‌تی‌اسکن (CT scan): در برخی موارد، سی‌تی‌اسکن برای ارزیابی دقیق‌تر آسیب به ریه‌ها و تشخیص دقیق‌تر علت مشکلات تنفسی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

درمان سندروم زجر تنفسی

درمان سندروم زجر تنفسی بستگی به شدت و نوع بیماری دارد و معمولاً شامل اقدامات حمایتی است که به بهبود وضعیت تنفسی بیمار کمک می‌کند.

درمان در نوزادان مبتلا به NRDS

• دستگاه تنفس مصنوعی: اگر نوزاد نتواند به‌طور طبیعی نفس بکشد، ممکن است از دستگاه تنفس مصنوعی استفاده شود تا تنفس را برای نوزاد فراهم کند. این دستگاه اکسیژن را به ریه‌ها می‌رساند و به بهبود تبادل گاز کمک می‌کند.
• تزریق سورفاکتانت: تزریق سورفاکتانت به ریه‌های نوزادانی که به این اختلال مبتلا هستند، یک درمان کلیدی است. این ماده چرب به کاهش کشش سطحی در کیسه‌های هوایی ریه‌ها کمک می‌کند و باعث بهبود عملکرد ریه‌ها می‌شود.
• اکسیژن درمانی: استفاده از دستگاه‌های اکسیژن درمانی می‌تواند به نوزاد کمک کند تا سطح اکسیژن خون بهبود یابد.

درمان در بزرگسالان مبتلا به ARDS

• دستگاه تهویه مکانیکی: در اکثر موارد ARDS، بیمار به دستگاه تهویه مکانیکی نیاز دارد تا تنفس را مدیریت کند. این دستگاه کمک می‌کند تا اکسیژن کافی به ریه‌ها وارد شود و از کمبود اکسیژن جلوگیری شود.
• مدیریت مایعات: یکی از بخش‌های مهم در درمان ARDS، کنترل میزان مایعات وارد شده به بدن است. مصرف مایعات بیش از حد می‌تواند منجر به تجمع مایع در ریه‌ها و تشدید مشکلات تنفسی شود. مدیریت دقیق مایعات می‌تواند به بهبود وضعیت بیمار کمک کند.
• استفاده از داروها: داروهایی مانند استروئیدها برای کاهش التهاب در ریه‌ها و آنتی‌بیوتیک‌ها برای درمان عفونت‌های موجود تجویز می‌شوند. همچنین داروهای مسکن برای کاهش درد و استرس بیمار نیز ممکن است مفید باشند.
• درمان آنتی‌بیوتیکی: در صورت وجود عفونت‌های ریه‌ای در ARDS، پزشکان ممکن است از آنتی‌بیوتیک‌های گسترده برای درمان عفونت‌ها استفاده کنند.

این روش‌ها بسته به وضعیت هر فرد می‌توانند تغییر کنند و باید تحت نظر تیم پزشکی متخصص انجام شوند تا بهترین نتیجه حاصل شود.

نتیجه‌گیری

سندروم زجر تنفسی یک وضعیت پزشکی جدی است که نیاز به تشخیص و درمان سریع دارد. این بیماری می‌تواند زندگی فرد را تهدید کند، به ویژه در نوزادان نارس و بزرگسالانی که به دلیل شرایط خاص دچار آسیب به ریه‌ها شده‌اند. درمان‌های متنوعی برای کاهش شدت علائم و بهبود وضعیت تنفسی بیمار وجود دارد که باید تحت نظر پزشک متخصص انجام شود.