بیماری هاشیموتو چیست؟ علل، علائم و درمان

غده تیروئید یک غده داخلی (اندوکرین) است که در ناحیه جلویی گردن قرار دارد. این غده به شکل پروانه‌ای است و وظیفه اصلی آن تولید هورمون‌های تیروئید، از جمله تیروکسین (T4) و تری‌یودوتیرونین (T3)، است. این هورمون‌ها نقش بسیار مهمی در تنظیم متابولیسم بدن دارند و فرآیندهای فیزیولوژیکی مختلفی مانند دما، ضربان قلب، سطح انرژی، رشد و تکامل، و عملکرد سیستم گوارشی را تحت تاثیر قرار می‌دهند.

هرگونه اختلال در عملکرد تیروئید می‌تواند اثرات منفی بر روی بسیاری از سیستم‌های بدن بگذارد. برای مثال، کم‌کاری تیروئید (هیپوتیروئیدیسم) می‌تواند منجر به کاهش سطح انرژی، افزایش وزن، خشکی پوست، یبوست، و حتی افسردگی شود.

بیماری هاشیموتو چیست؟

بیماری هاشیموتو (Hashimoto) یک بیماری خودایمنی است که در آن سیستم ایمنی بدن به اشتباه به بافت‌های سالم خود حمله می‌کند. در این بیماری، سلول‌های ایمنی بدن (آنتی‌بادی‌ها) به غده تیروئید حمله کرده و باعث التهاب و آسیب به این غده می‌شوند. این حملات باعث کاهش تولید هورمون‌های تیروئید و در نهایت منجر به کم‌کاری تیروئید می‌شود.

در ابتدا، ممکن است علائم واضحی وجود نداشته باشد و بیماری به صورت تدریجی پیشرفت کند. با گذشت زمان، آسیب به تیروئید شدیدتر می‌شود و علائم کم‌کاری تیروئید آشکار می‌شود. این بیماری عمدتاً در زنان در سنین میانه‌سالی شایع‌تر است، اما می‌تواند در هر سنی و در هر دو جنسیت رخ دهد.

علل بیماری هاشیموتو

علت دقیق بیماری هاشیموتو هنوز به‌طور کامل شناخته نشده است، اما مجموعه‌ای از عوامل ژنتیکی و محیطی می‌توانند باعث بروز این بیماری شوند. در ادامه، توضیحات بیشتری در مورد هر یک از این علل آورده شده است:

الف) ژنتیک

ژنتیک یکی از عوامل اصلی در بروز بیماری هاشیموتو است. این بیماری در افرادی که سابقه خانوادگی بیماری‌های خودایمنی، به ویژه هاشیموتو، دارند، بیشتر مشاهده می‌شود. این بدین معناست که برخی افراد به‌طور طبیعی بیشتر در معرض خطر ابتلا به این بیماری قرار دارند، زیرا ممکن است ژن‌هایی داشته باشند که سیستم ایمنی بدن را به‌طور نادرستی ویرانگر می‌کنند. برخی از این ژن‌ها ممکن است به تولید آنتی‌بادی‌هایی منجر شوند که به غده تیروئید حمله می‌کنند. بنابراین، وجود سابقه خانوادگی بیماری هاشیموتو می‌تواند یک عامل خطر برای فرد باشد.

ب) عوامل محیطی

عوامل محیطی نیز می‌توانند به بروز بیماری هاشیموتو کمک کنند. این عوامل شامل عفونت‌های ویروسی، استرس‌های روانی یا جسمی شدید، مصرف داروهای خاص و مواد شیمیایی هستند که ممکن است به سیستم ایمنی بدن آسیب بزنند. به‌عنوان مثال، برخی ویروس‌ها یا باکتری‌ها می‌توانند سیستم ایمنی بدن را تحریک کنند تا به بافت‌های سالم خود مانند غده تیروئید حمله کند. همچنین، استرس مزمن می‌تواند عملکرد سیستم ایمنی را مختل کرده و احتمال بروز بیماری هاشیموتو را افزایش دهد. در برخی موارد، حتی کمبود یا اضافه‌بودن ید در رژیم غذایی نیز ممکن است باعث تشدید بیماری هاشیموتو شود.

ج) اختلالات هورمونی

هورمون‌های جنسی، به‌ویژه استروژن در زنان، می‌توانند در بروز بیماری هاشیموتو تأثیرگذار باشند. به همین دلیل، این بیماری بیشتر در زنان و در دوره‌های خاصی از زندگی آنان مانند دوران بارداری یا یائسگی مشاهده می‌شود. تغییرات هورمونی در این دوران‌ها ممکن است سیستم ایمنی را تحریک کند تا به غده تیروئید حمله کند. در برخی افراد، پس از بارداری یا در دوران یائسگی، تغییرات هورمونی باعث اختلال در سیستم ایمنی می‌شود که در نهایت به بروز بیماری هاشیموتو منجر می‌شود.

د) بیماری‌های خودایمنی دیگر

افرادی که به بیماری‌های خودایمنی مانند دیابت نوع ۱، آرتریت روماتوئید، لوپوس و دیگر بیماری‌های مشابه مبتلا هستند، بیشتر در معرض خطر ابتلا به بیماری هاشیموتو قرار دارند. در این بیماری‌ها، سیستم ایمنی بدن به اشتباه به بافت‌های خود حمله می‌کند و در نتیجه می‌تواند عملکرد صحیح غده تیروئید را مختل کند. این افراد ممکن است بیش از دیگران مستعد ابتلا به بیماری هاشیموتو باشند.

علائم بیماری هاشیموتو

علائم بیماری هاشیموتو به‌طور تدریجی بروز می‌کنند و معمولاً ناشی از کاهش سطح هورمون‌های تیروئید هستند. این علائم می‌توانند از خفیف تا شدید متفاوت باشند و شامل موارد زیر هستند:

۱) خستگی و ضعف عمومی

یکی از علائم اصلی بیماری هاشیموتو، احساس خستگی و کمبود انرژی است. کاهش سطح هورمون‌های تیروئید باعث کند شدن متابولیسم بدن می‌شود و این امر می‌تواند باعث احساس خستگی و ضعف عمومی گردد. بیماران مبتلا به هاشیموتو اغلب از احساس کسالت و بی‌حالی شکایت دارند و حتی پس از استراحت کافی نیز احساس نمی‌کنند که انرژی کافی برای انجام فعالیت‌های روزمره دارند.

۲) افزایش وزن

کم‌کاری تیروئید به کاهش سرعت متابولیسم بدن منجر می‌شود که یکی از نتایج آن، افزایش وزن بدون تغییر در رژیم غذایی است. بدن به دلیل کاهش هورمون‌های تیروئید کالری را کندتر می‌سوزاند و این منجر به ذخیره شدن چربی در بدن و افزایش وزن می‌شود. حتی اگر فرد رژیم غذایی خود را تغییر ندهد، ممکن است وزن او به طور ناگهانی افزایش یابد.

۳) یبوست

یکی دیگر از علائم شایع بیماری هاشیموتو یبوست است. کاهش سطح هورمون‌های تیروئید باعث کند شدن عملکرد دستگاه گوارش می‌شود و این امر می‌تواند منجر به یبوست و مشکلات گوارشی دیگر گردد. بیماران ممکن است به طور مداوم احساس کنند که روده‌ها به درستی عمل نمی‌کنند و از مشکلات هضم غذا رنج ببرند.

۴) حساسیت به سرما

بیماران مبتلا به هاشیموتو معمولاً نسبت به سرما حساس‌تر می‌شوند. کاهش سطح هورمون‌های تیروئید باعث کاهش توانایی بدن در تنظیم دمای خود می‌شود. در نتیجه، بیماران اغلب احساس سرما می‌کنند حتی زمانی که محیط اطراف گرم است. این علامت می‌تواند در فعالیت‌های روزانه مانند لباس پوشیدن و محیط زندگی تأثیرگذار باشد.

۵) خشکی پوست و ریزش مو

هورمون‌های تیروئید نقش حیاتی در سلامت پوست و مو دارند. کمبود این هورمون‌ها می‌تواند باعث خشکی شدید پوست، التهاب، پوسته‌ریزی و حتی ریزش مو شود. بسیاری از بیماران مبتلا به هاشیموتو گزارش می‌دهند که پوست آنها خشک و خشن شده و موهایشان شروع به ریزش کرده است.

۶) افسردگی و تغییرات خلقی

بیماری هاشیموتو می‌تواند تأثیر زیادی بر روی وضعیت روحی بیمار بگذارد. کم‌کاری تیروئید می‌تواند باعث بروز افسردگی، اضطراب و تغییرات خلقی شود. بیماران ممکن است احساس غمگینی و بی‌علاقگی به فعالیت‌های معمولی خود داشته باشند. همچنین، اختلالات در خواب و مشکل در تمرکز از علائم روحی مرتبط با بیماری هستند.

۷) تورم در گردن (گواتر)

یکی از علائم بارز بیماری هاشیموتو در برخی افراد، تورم در ناحیه گردن است که به آن گواتر می‌گویند. این تورم ناشی از التهاب غده تیروئید است که در برخی افراد مشاهده می‌شود. گواتر ممکن است به‌طور واضح در گردن قابل مشاهده باشد یا ممکن است فقط در بررسی‌های بالینی مشخص شود.

تشخیص بیماری هاشیموتو

تشخیص بیماری هاشیموتو معمولاً از طریق آزمایش‌های خون و ارزیابی علائم بالینی انجام می‌شود. پزشک با اندازه‌گیری سطح هورمون‌های تیروئید (T3 و T4) و هورمون محرک تیروئید (TSH) می‌تواند عملکرد غده تیروئید را ارزیابی کند. در این بیماری، سطح هورمون‌های تیروئید کاهش یافته و سطح TSH معمولاً افزایش می‌یابد.

علاوه بر این، آزمایش‌هایی برای شناسایی آنتی‌بادی‌های خودایمنی تولید شده علیه تیروئید (مانند آنتی‌بادی ضد تیروپراکسیداز (anti-TPO)) نیز انجام می‌شود. این آنتی‌بادی‌ها معمولاً در خون بیماران مبتلا به هاشیموتو مشاهده می‌شوند.

درمان بیماری هاشیموتو

درمان بیماری هاشیموتو عمدتاً بر کنترل علائم کم‌کاری تیروئید تمرکز دارد، زیرا درمانی برای توقف حمله خودایمنی به غده تیروئید وجود ندارد. در اینجا، روش‌های درمانی مختلفی برای مدیریت این بیماری آورده شده است:

الف) داروهای هورمونی تیروئید

درمان اصلی بیماری هاشیموتو استفاده از داروهای هورمونی تیروئید مانند لووتیروکسین است. این داروها نقش هورمون تیروئید طبیعی را در بدن ایفا می‌کنند و به تنظیم سطح هورمون‌ها کمک می‌کنند. لووتیروکسین به‌طور معمول به‌صورت روزانه مصرف می‌شود و دوز آن بر اساس نتایج آزمایش‌های خون تنظیم می‌گردد. هدف از مصرف این داروها، حفظ سطح نرمال هورمون‌های تیروئید در بدن است.

ب) پیگیری منظم

افراد مبتلا به بیماری هاشیموتو باید تحت نظارت منظم پزشک قرار داشته باشند تا سطح هورمون‌های تیروئید آنها کنترل شود. پزشک با استفاده از آزمایش‌های خون، سطح TSH و هورمون‌های تیروئید (T3 و T4) را بررسی می‌کند و بر اساس نتایج، دوز داروها را تنظیم می‌کند. نظارت منظم بر درمان می‌تواند به پیشگیری از علائم مرتبط با کم‌کاری تیروئید و حفظ کیفیت زندگی کمک کند.

ج) درمان علائم اضافی

بیماری هاشیموتو می‌تواند باعث بروز علائم دیگر مانند افسردگی، اضطراب و مشکلات گوارشی شود. در این موارد، پزشک ممکن است داروهای اضافی برای کنترل این علائم تجویز کند. برای مثال، داروهای ضد افسردگی یا داروهای ضد اضطراب می‌توانند برای بهبود وضعیت روانی بیمار مفید باشند. همچنین، درمان‌های گوارشی برای تسکین یبوست و سایر مشکلات گوارشی مرتبط با کم‌کاری تیروئید ممکن است لازم باشد.

پیشگیری از بیماری هاشیموتو

هیچ روش قطعی برای پیشگیری از بیماری هاشیموتو وجود ندارد، اما برخی اقدام‌ها می‌توانند به کاهش خطر ابتلا به این بیماری کمک کنند:

• رژیم غذایی سالم: مصرف مواد غذایی غنی از ید و سلنیوم می‌تواند به عملکرد مناسب تیروئید کمک کند.
• مدیریت استرس: استرس مزمن می‌تواند سیستم ایمنی بدن را تحت تأثیر قرار دهد و بروز بیماری‌های خودایمنی را تشدید کند. بنابراین، مدیریت استرس می‌تواند مفید باشد.
• مراقبت از سیستم ایمنی: در صورت ابتلا به بیماری‌های خودایمنی دیگر، پیگیری درمان‌های پزشکی و کنترل آن بیماری‌ها اهمیت دارد.

نتیجه‌گیری

بیماری هاشیموتو یک بیماری خودایمنی است که به غده تیروئید آسیب می‌زند و باعث کاهش تولید هورمون‌های تیروئید می‌شود. علائم این بیماری ممکن است به تدریج بروز کنند و شامل خستگی، افزایش وزن، افسردگی و خشکی پوست باشد. درمان اصلی این بیماری با داروهای هورمونی تیروئید انجام می‌شود و پیگیری منظم برای تنظیم دوز دارو و کنترل علائم ضروری است. با درمان مناسب، افراد مبتلا به بیماری هاشیموتو می‌توانند زندگی طبیعی و سالمی داشته باشند.